Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δρ. Γρίβας Κωνσταντίνος, Αναπληρωτής Καθηγητής Σχολής Ευελπίδων,Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, ΕΚΠΑ
Δρ. Γώγος Κωνσταντίνος , Εκλεγμένος Λέκτορας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Το παρόν πόνημα επιχειρεί να αφουγκραστεί τον γεωπολιτικό απόηχο της διαδικασίας της οικονομικής επανένταξης του Ιράν στο Διεθνές Σύστημα. Δεδομένης της βαρύτητας της προαναφερθείσας μεταβατικής καταστάσεως, επιχειρείται μέσω ποιοτικών, ποσοτικών, αλλά και κοινωνικο- πολιτισμικών στοιχείων να καταλήξει τελικώς στο αν και με ποιο τρόπο πραγματοποιείται η οικονομική επανένταξη του Ιράν στο διεθνές οικονομικό σύστημα, μετά από τη χρόνια επιβολή οικονομικών κυρώσεων. Αναλυτικότερα, επιχειρείται η ανάλυση του ζητήματος μέσω της Συστημικής Γεωπολιτικής Αναλύσεως, εισαχθείσας από τον Καθηγητή Ι.Θ. Μάζη, Σύμφωνα με τον Καθηγητή Μάζη, «γεωπολιτική ανάλυση ενός γεωγραφικού Συστήματος ανισορρόπου κατανομής ισχύος καλείται η γεωγραφική εκείνη μέθοδος, η οποία μελετά, περιγράφει και προβλέπει τις συμπεριφορές και τις επιπτώσεις των σχέσεων των αντιτιθέμενων και διακριτών πολιτικών δράσεων ανακατανομής ισχύος και των ιδεολογικών μεταφυσικών που τις καλύπτουν, στο πλαίσιο των γεωγραφικών συμπλόκων που οι πολιτικές αυτές εφαρμόζονται» (Μάζης,2002). Κατά την Γεωπολιτική Ανάλυση μελετώνται τέσσερις πτυχές ασκήσεως της επιρροής ασκήσεως της ισχύος των εθνικοκρατικών δρώντων ή άλλης μορφής διεθνών δρώντων (νέων πόλων διεθνούς ισχύος). Οι πτυχές αυτές, ονομάζονται σύμφωνα με τον Καθηγητή Μάζη, «γεωπολιτικοί πυλώνες» και αυτοί είναι οι εξής: Άμυνα/ Ασφάλεια, Οικονομία, Πολιτική, Πολιτισμός/Θρησκεία. (Μάζης,2002).
Στο ανάγνωσμα της «Ισλαμικής Δημοκρατίας» εύλογα η πρώτη σκέψη είναι το θεοκρατικό καθεστώς. Η ανάληψη της εξουσίας από τον «κλήρο» επηρέασε την εικόνα του Ιράν τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό. Αυτό δε συνέβη μονάχα χάρη στην καινοφανή εδραίωση του θεοκρατικού καθεστώτος. Πριν το ιρανικό κοσμικό ημερολόγιο φθάσει στην τελευταία του σελίδα, έχει συμπληρώσει πολλές άλλες σελίδες με γεγονότα που ήταν καθοριστικά για την εξέλιξη προς το σημερινό Ιράν και για την πορεία ως την Ισλαμική Επανάσταση.
Προκειμένου να αναδειχθεί η αλληλουχία των γεγονότων ανάμεσα στο κοσμικό προεπαναστατικό και στο θεοκρατικό μετεπαναστατικό Ιράν, παρατίθεται σχετικό χρονολόγιο με τα πιο σημαντικά γεγονότα του 20ου και 21ου αιώνα, το οποίο παρουσιάζεται επισυναπτόμενο ως Παράρτημα Ι.
Στο Κεφάλαιο Πρώτο της εν λόγω εργασίας παρατίθεται αναλυτικά η φύση του σιιτικού σχίσματος, η έννοια του «ισλαμισμού» καθώς και η θέση του «κλήρου» στη διακυβέρνηση του μετεπαναστατικού Ιράν. Στο κεφάλαιο αυτό συμπεριλαμβάνεται συνέντευξη που παραχωρήθηκε από τον Καθηγητή Ισλαμικού Δικαίου, Κυριάκο Θ. Νικολάου –Πατραγά σχετικά με τον σιιτισμό και τη διακυβέρνηση στο Ιράν. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η πορεία συγκερασμού σιιτισμού – ιρανικής ταυτότητας καθώς και λεπτομέρειες για την ενδότερη διάσπαση του σιιτικού Ισλάμ. Τέλος, το κεφάλαιο περιέχει πληροφορίες για το Σύνταγμα της Ισλαμικής Δημοκρατίας συνοδευόμενες από το μεταφρασμένο στα ελληνικά Προοίμιό του καθώς πληροφορίες και για τα θεσμικά και εκτελεστικά όργανα του Ιράν.
Το Κεφάλαιο Δεύτερο της εργασίας πραγματεύεται στο σύνολό του την ανάλυση των συνιστωσών που οδήγησαν την Τεχεράνη στον οικονομικό απομονωτισμό. Αναλυτικότερα στο κεφάλαιο παρατίθενται πληροφορίες για την αρχή της κατασκευής του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος υπό τον Σάχη και για το πώς αυτό συνδυαστικά με τη διπλωματική κρίση ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν του Khomeini (1979) οδήγησε σε μια σειρά οικονομικών κυρώσεων επιβαλλόμενων από τις ΗΠΑ, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και την Ευρωπαϊκή Ένωση (εντεύθεν ΕΕ), οι οποίες έπληξαν σε βάθος την ιρανική οικονομία. Στη συνέχεια δίνονται βασικά σημεία της επίσημης έκθεσης της Παγκόσμιας Τράπεζας, ενώ η ίδια παρουσιάζεται αυτούσια ως Παράτημα ΙΙ. Κατόπιν, δίνονται βασικά σημεία του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (εντεύθεν JCPOA), το οποίο υπεγράφη ανάμεσα στα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών συν την Γερμανία και το Ιράν. Η Συμφωνία είχε ως σκοπό το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν να εξυπηρετεί μόνον ειρηνικούς σκοπούς, με ανταλλαγή την ολική άρση των οικονομικών κυρώσεων που είχαν μέχρι τότε επιβληθεί στη χώρα σχετικά με το ζήτημα. Στο κεφάλαιο συμπεριλαμβάνεται η εισαγωγή και το κομμάτι του JCPOA που αναφέρεται στο ενδεχόμενο επιβολής εκ νέου κυρώσεων, όλα ανασυρόμενα από το «Ενημερωτικό σημείωμα για την άρση των κυρώσεων της ΕΕ δυνάμει του ΚΟΣΔ». Στη συνέχεια, γίνεται προσπάθεια σφυγμομέτρησης σχετικά με την επίδραση και την απόδοση του JCPOA, μέσω επίσημων οικονομικών εκθέσεων διεθνών οικονομικών οργανισμών αλλά και αναλυτών, ενώ αργότερα παρουσιάζονται ως παρελκόμενο της δυνατότητας άρσης των επιβληθεισών κυρώσεων οι σχέσεις της ιρανικής οικονομίας με το σύστημα SWIFT. Μετέπειτα παρατίθεται αναλυτικά το «Δόγμα Obama» με άξονα τη διαπραγματευτική στρατηγική προς το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης καθώς και η στάση που έχει κρατήσει μέχρι τώρα η Κυβέρνηση του Donald J. Trump απέναντι στη Συμφωνία και στο Ιράν εν γένει. Τέλος, παρουσιάζονται οικονομικές συμφωνίες που έχει συνάψει το Ιράν με τις ΗΠΑ, την ΕΕ, τη Ρωσία και την Κίνα μετά την υπογραφή του JCPOA. Το κεφάλαιο κλείνει με τα συμπεράσματα που διεξάγονται μετά την επιμέρους ανάλυση των προαναφερθέντων.
Στο Κεφάλαιο Τρίτο μετά την αποκωδικοποίηση του τίτλου του θέματος, έχοντας προσδιορίσει τα όρια του Γεωγραφικού Συμπλόκου και έχοντας ορίσει τον ακριβή προς μελέτη Χώρο, αφού επιχειρούμε να ορίσουμε τον γεωπολιτικό παράγοντα και να ολοκληρώσουμε τον προσδιορισμό της συστημικής δομής και της εσωτερικής διάρθρωσης των γεωπολιτικών χώρων σε υποσυστήματα και υπερ-σύστημα. Στη συνέχεια, προχωράμε στην εξαγωγή συμπερασμάτων μέσω της Συστημικής Γεωπολιτικής Αναλύσεως, η οποία σύμφωνα με τον Ι.Θ. Μάζη, είναι «η γεωγραφική αναλυτική μέθοδος που μελετά, προβλέπει και περιγράφει την ανακατανομή της ισχύος στον πλανήτη». Σε αυτό το σημείο πρέπει να διασαφηνιστεί ότι η εργασία δεν προβλέπεται να ασχοληθεί με άλλες χώρες της περιοχής (λ.χ. Τουρκία, Αίγυπτος, Ισραήλ ή γενικώς με μεσανατολικά κράτη), καθώς σχεδιάζεται να δοθεί έμφαση στις σχέσεις του Ιράν με τους μεγάλους δρώντες του Διεθνούς Συστήματος. Επιπρόσθετα επιχειρείται η εξαγωγή συμπερασμάτων για τα αναλυόμενα υποσυστήματα και υπερ-σύστημα μέσω πρόσθετων πληροφοριών, οι οποίες στοχεύουν στην ανάδειξη της συνισταμένης της Ισχύος που αποκτά η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν μετά την άρση των κυρώσεων που συντελέστηκε με την υπογραφή της «Ενδιάμεσης Συνθήκης της Γενεύης» (Geneva Interim Agreement) ή αλλιώς του «Κοινού Σχεδίου Δράσης» (Joint Plan of Action) τον Νοέμβριο του 2013, αργότερα γνωστή και ως P5+1+. Τέλος, ακολουθεί η εξαγωγή Γενικών Συμπερασμάτων μαζί με τον τελικό Επίλογο. Θέμα της παρούσας εργασίας είναι «Η Οικονομική Επανένταξη του Ιράν στο Διεθνές Σύστημα: Μια Γεωπολιτική Ανάλυση».
Λέξεις-κλειδιά:
Ιράν, ΕΕ, ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Κυρώσεις, Οικονομία, Μέση Ανατολή, JCPOA, P5+1
