Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Βασιλική Χρυσανθοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας, Τμήμα Φιλολογίας, Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Μαριάνθη Καπλάνογλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Λαογραφίας, Τμήμα Φιλολογίας, Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Αγγελική Γενά, Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής, Τμήμα Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας, Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η παρούσα εργασία διερευνά μέσω της παρατήρησης τους τρόπους με τους οποίους εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού χρησιμοποιούνται κι αξιοποιούνται εκπαιδευτικά από τα κέντρα ειδικής αγωγής. Κατά πόσον άτομα με νοητική καθυστέρηση, αυτισμό και σύνδρομο Asperger είναι εξοικειωμένα με τη χρήση στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού.
Η μεθοδολογία της έρευνας βασίστηκε στη συμμετοχική παρατήρηση, αφού διεξήχθη επιτόπια έρευνα σε κέντρα ειδικής αγωγής του νομού Αττικής, με στόχο την εμπλοκή του ερευνητή-γράφοντα στις ειδικές κατηγορίες ατόμων που ανήκουν στις ανωτέρω διαταραχές. Η χρησιμοποιούμενη μέθοδος ήταν η καταγραφή με το μαγνητόφωνο.
Η εργασία εφαρμόζει διεπιστημονική προσέγγιση, αφού μέσα από τη συνέργεια της λαογραφίας, της ειδικής παιδαγωγικής, της ψυχολογίας και των θεατρικών σπουδών, γίνεται προσπάθεια να επιτευχθούν οι στόχοι της έρευνας και να εξαχθούν τα εκάστοτε συμπεράσματα.
Η εργασία περιλαμβάνει τον πρόλογο, εισαγωγή με ενσωματωμένα υποκεφάλαια που σχολιάζουν τα κίνητρα για την εκπόνηση της εργασίας, αλλά και τις υποθέσεις και τους προβληματισμούς από την πλευρά της λαογραφίας. Περιλαμβάνει επίσης οκτώ κεφάλαια που αναλύονται ως εξής: στο πρώτο κεφάλαιο που τιτλοφορείται «Λαογραφία και Εκπαίδευση» παρατίθενται ιστορικές αναφορές για τη μακραίωνη σύγκλιση της λαογραφίας με την παιδαγωγική και τη συμβολή των δασκάλων στην προαγωγή της λαογραφίας, την ιστορική διαδρομή του σχολείου ανά τους αιώνες, αλλά και το αντικείμενο της λαογραφίας που είναι η μελέτη του λαϊκού πολιτισμού όπως διαμορφώνεται από τις αγροτικές, τις αστικές και τις εργατικές τάξεις. Ενσωματώνονται ακόμη μνείες για τη λαϊκή παράδοση, τη θέση του «παιδιού» και της «παιδικής ηλικίας» στους κόλπους της λαογραφίας, αλλά και τη διαχρονικότητα του παιχνιδιού, έτσι όπως εντοπίζεται σε πρωτόγονους και προηγμένους πολιτισμούς.
Στο κεφάλαιο δεύτερο που έχει τον τίτλο «Νοητική καθυστέρηση, αυτισμός και εκπαίδευση. Μια πρόκληση για τη λαογραφία», περιλαμβάνονται εκτενείς αναφορές για τις εξεταζόμενες διαταραχές της νοητικής καθυστέρησης, του αυτισμού και του σύνδρομου Asperger. Η διαφοροποιημένη παιδαγωγική και εκπαίδευση κρίνεται απαραίτητη για τις ειδικές αυτές κατηγορίες ατόμων, καθώς χαρακτηρίζονται από μεγάλη ανομοιογένεια, τόσο ως προς τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε ατόμου, όσο και ως προς την έγκαιρη διάγνωση που δίδεται.
Το τρίτο κεφάλαιο έχει τον τίτλο «Συνοπτική παρουσίαση των κέντρων εκπαίδευσης της μελέτης» και ενσωματώνει αναλυτικά τα στοιχεία των κέντρων έρευνας πάνω στα οποία βασίστηκε η επιτόπια έρευνα. Στο κεφάλαιο τέταρτο με τίτλο «Γυμναστική, αθλητικές δραστηριότητες και παιχνίδια» εξετάζονται οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τη γυμναστική και τον αθλητισμό και ο τρόπος που επιδρούν στην ψυχολογία και την κοινωνικοποίηση των ατόμων. Στο πέμπτο κεφάλαιο με τίτλο «Χορός και μουσική» διαφαίνεται ο καθοριστικός ρόλος που διαδραματίζουν οι δραστηριότητες του χορού και της μουσικής στο καθημερινό πρόγραμμα των ατόμων. Στο κεφάλαιο έκτο με τίτλο «Θέατρο και θεατρικά δρώμενα» παρουσιάζονται οι δράσεις των εκπαιδευομένων που σχετίζονται με τη μελέτη, την προετοιμασία και την οργάνωση ενός θεατρικού δρωμένου και πώς οι ίδιοι μυούνται στην αυτοπειθαρχία και την αυτενέργεια. Στο κεφάλαιο έβδομο με τίτλο «Παραμύθι και άλλες μορφές της λαϊκής τέχνης» παρατίθενται αναφορές σχετικά με τη χρήση του παραμυθιού ως μέσο για τους ειδικούς παιδαγωγούς, προκειμένου να μυήσουν τους εκπαιδευομένους στην κοινωνικοποίηση αλλά και την ένταξή τους σε ομάδες. Τέλος, στο κεφάλαιο όγδοο με τίτλο «Λαϊκή τέχνη και χειροτεχνία» μελετώνται διάφορες δραστηριότητες που εμπίπτουν στους τομείς της υφαντικής, των εικαστικών, της χειροτεχνίας αλλά και της μαγειρικής-ζαχαροπλαστικής.
Γίνεται φανερό ότι εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι αξιοποιούν εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού έστω και με ανεπίγνωστο τρόπο. Μέσα από τις δραστηριότητες της γυμναστικής, του αθλητισμού, των θεατρικών δρωμένων ή μέσα από την ενασχόλησή τους με το παραμύθι και τη λαϊκή τέχνη, οι εκπαιδευόμενοι αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες και συμπεριφορές, ενισχύουν την αίσθηση ότι ανήκουν κι εντάσσονται σε μια ομάδα και τέλος, μυούνται στη λαϊκή παράδοση όπου καταφέρνουν να χτίσουν γέφυρες επικοινωνίας με τους τόπους καταγωγής τους και να διαμορφώσουν την ταυτότητά τους.
Λέξεις-κλειδιά:
λαϊκός πολιτισμός, νοητική στέρηση, αυτισμός, εκπαίδευση, παιχνίδια
