Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Λιανίδου Ευρύκλεια Καθηγήτρια Αναλυτικής Χημείας – Κλινικής Χημείας,
Τμήμα Χημείας, Ε.Κ.Π.Α
Περίληψη:
Οι καρκίνοι μαστού και ωοθηκών είναι ο πιο συχνά εμφανιζόμενος καρκίνος στις γυναίκες μετά την ηλικία των 40 ετών και αποτελούν τις πλέον θανατηφόρες γυναικολογικές κακοήθειες. Σε αρκετά μεγάλο ποσοστό, περίπου στο 30%, είναι οικογενείς, δηλαδή κληρονομικοί και συνδέονται με συγκεκριμένες μεταλλάξεις σε κάποια γονίδια. Στο υπόλοιπο περίπου 70% έχουν τη σποραδική μορφή, δηλαδή εμφανίζονται χωρίς την ύπαρξη γενετικής μετάλλαξης, μπορεί να οφείλονται και σε επιγενετικές τροποποιήσεις και δεν αφορά πολλά μέλη της ίδιας οικογένειας. Μία από τις κυριότερες επιγενετικές τροποποιήσεις αποτελεί η μεθυλίωση του DNA.
Έχει αποδειχθεί πειραματικά ότι τα καρκινικά κύτταρα, σε αντίθεση με τα φυσιολογικά, εμφανίζουν υπερμεθυλίωση στις CpG νησίδες των υποκινητών αρκετών γονιδίων και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την σίγασή τους. Επίσης αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα από αυτά τα γονίδια, που λόγω υπερμεθυλίωσης στον υποκινητή οδηγούνται στην αποσιώπηση μετά την μεταγραφή, ανήκουν στην οικογένεια των ογκοκατασταλτικών. Αυτά τα γονίδια δεν υπόκεινται στη διαδικασία της μετάφρασης και κατά συνέπεια δεν αποκτούν λειτουργικό ρόλο.
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη της μεθυλίωσης της CpGνησίδας του υποκινητή του γονιδίου NR2F1 σε δύο τύπους καρκίνου, στον καρκίνο του μαστού καιστον καρκίνο των ωοθηκών. Το συγκεκριμένο γονίδιο, σύμφωνα με διεθνή βιβλιογραφία, συνδέεται με τη διαδικασία της υποτροπής και μετάστασης, αφού έχει συνδεθεί με τη διαδικασία του καρκινικού λήθαργου (cancer dormancy). Σε αυτή τη μελέτη χρησιμοποιήθηκαν δείγματα προερχόμενα από περιφερικό αίμα ασθενών με πρωτοπαθή και μεταστατικό καρκίνο μαστου, καθώς και δείγματα ιστού προερχόμενα από πρωτοπαθή όγκο ασθενών με καρκίνο ωοθηκών. Για τον καρκίνο μαστού εξετάστηκαν δείγματα περιφερικού αίματος από όπου απομονώθηκε το κυκλοφορούν καρκινικό DNA, (circulating tumor DNA, ctDNA) και τα κυκλοφορούντα καρκινικά κύτταρα, (circulating tumor cells, CTCs), τόσο από ασθενείς με πρωτοπαθή όγκο όσο και από ασθενείς με μετάσταση. Συγκεκριμένα εξετάστηκαν 25 δείγματα ctDNA και 97 δείγματα CTCs.
Για τον καρκίνο των ωοθηκών χρησιμοποιήθηκαν 61 δείγματα καρκινικού ιστού εγκυβωτισμένου σε παραφίνη, (Formalin Fixed Parrafin Embeded FFPEs) από
8
πρωτοπαθείς όγκους, από τον οποίο απομονώθηκε το γενωμικό DNA που στη συνέχεια τροποποιήθηκε χημικά με όξινο θειώδες νάτριο. Ακολούθησε η ανίχνευση της μεθυλίωσης με Methylation Specific PCR (MSP) σε πραγματικό χρόνο (real-time MSP). Η βασική αρχή της μεθόδου συνίσταται στην εκλεκτική ενίσχυση της μεθυλιωμένης αλληλουχίας, που επιτυγχάνεται με τη χρησιμοποίηση των κατάλληλων ζευγών εκκινητών.
Στον καρκίνο του μαστού παρατηρήθηκε μεθυλίωση στον υποκινητή του γονιδίου, στους πρωτοπαθείς όγκους σε ποσοστό περίπου 10% και στους μεταστατικούς σε ποσοστό 15%. Το αντίστοιχο ποσοστό στον καρκίνο ωοθηκών ήταν 8.2%. Με βάση τα αποτελέσματά μας δε βρέθηκε σημαντική συσχέτιση στατιστικά μεταξύ της μεθυλίωσης και των διαθέσιμων κλινικοπαθολογικών χαρακτηριστικών των ασθενών, όμως ο συνολικός αριθμός των περιστατικών είναι πολύ μικρός. Βρέθηκε όμως σημαντική συσχέτιση με το διάστημα χωρίς εξέλιξη της νόσου (Progression Free Survival, PFS) για τον καρκίνο των ωοθηκών.
Στο παρελθόν έχει γίνει ξανά μελέτη για την ανίχνευση της μεθυλίωσης στον υποκινητή του γονιδίου NR2F1για τον καρκίνο του μαστού, ωστόσο, όμως, τα ποσοστά δεν ήταν ικανά να εξάγουν κάποιο συμπέρασμα για το γονίδιο. Πρώτη φορά γίνεται διερεύνηση στον καρκίνο ωοθηκών. Είναι απαραίτητο, όμως, να διερευνηθεί περαιτέρω η μεθυλίωση του συγκεκριμένου γονιδίου σε μεγαλύτερο αριθμό παθολογικών και φυσιολογικών δειγμάτων. Επίσης, αναμένεται να προσδιορισθεί η προγνωστική και η προβλεπτική σημασία της μεθυλίωσης, με τη συσχέτιση των αποτελεσμάτων με περισσότερα κλινικά χαρακτηριστικά.
Λέξεις-κλειδιά:
Κυκλοφορούντα καρκινικά κύτταρα, κυκλοφορούν καρκινικό DNA, μεθυλίωση DNA, MSP σε πραγματικό χρόνο, NR2F1, επιγενετική, μετάσταση, αδράνεια, καρκίνος μαστού, καρκίνος ωοθηκών
