Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
1. Θεοδώρα Αντωνίου, Καθηγήτρια Τομέα Δημοσίου Δικαίου
2. Χρήστος Γκόρτσος, Καθηγητής Τομέα Δημοσίου Οικονομικού Δικαίου
3. Σπυρίδων Βλαχόπουλος, Καθηγητής Τομέα Δημοσίου Δικαίου
4. Πάνος Λαζαράτος, Καθηγητής Τομέα Δημοσίου Δικαίου
5. Γλυκερία Σιούτη, Καθηγήτρια Τομέα Δημοσίου Δικαίου
6. Νικόλαος Παπασπύρου, Επίκουρος Καθηγητής Τομέα Δημοσίου Δικαίου
7. Αικατερίνη Ηλιάδου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τομέα Δημοσίου Δικαίου
Περίληψη:
Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι η ιστορικοφιλοσοφική ανασκόπηση και εμβάθυνση της εξελικτικής πορείας της έννοιας της ισότητας και ελευθερίας των κρατών και των λαών, όπως αυτή διαμορφώθηκε από την περίοδο του Διαφωτισμού και εντεύθεν, καθώς και τα αίτια που οδήγησαν τον άνθρωπο στην αναζήτηση και θέσπιση θεσμών και κανόνων. Παρουσιάζεται η θέση του ατόμου και του κράτους, όπως αυτά διαμορφώθηκαν μέσω των ιστορικών και φιλοσοφικών ρευμάτων από τα τέλη του 17ου αι. έως και τις αρχές του 19ου αι. Εξ ίσου σημαντική είναι στην μελέτη και η έρευνα της γένεσης και της ανάγκης καθιέρωσης κανόνων του Διεθνούς Δικαίου.
Κρίνεται απαραίτητο να προσεγγιστούν τα ζητήματα της μελέτης τόσο από την οπτική της ιστορικής όσο και από την οπτική της φιλοσοφικής πλευράς. Αναλύονται οι συντελεστές προαγωγής των ατομικών δικαιωμάτων του κλασικού φιλελευθερισμού. Το πρώτο κεφάλαιο εκκινεί με τη φιλοσοφική προσέγγιση της ισότητας και ελευθερίας στο προγενέστερο στάδιο της γαλλικής επανάστασης, καθώς και κατά τη διάρκεια του νεωτερισμού. Έπειτα, παρουσιάζεται η ιστορική αναδρομή της αρχής της ισότητας, η οποία ως διαχρονικό ιδεώδες έχει αποκτήσει μια σχεδόν υπερβατική σημασία. Ακροθιγώς, εξετάζονται ζητήματα που εστιάζουν στην αιτιολόγηση των δρώντων υποκειμένων κατά τη διάρκεια των «αστικών» επαναστάσεων, όπου παρατηρούνται διαρκώς μεταβαλλόμενοι πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί με κύριο χαρακτηριστικό τις συλλογικές δράσεις οργάνωσης και το μετασχηματισμό μιας κοινωνίας σε έθνος-κράτος, κύριο αίτημα του οποίου υπήρξε η ισότητα.
Περαιτέρω αναλύονται οι παράγοντες διαμόρφωσης του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι του 17ου αι.. Αναλύεται η καντιανή γνώση όχι υπό την κλασική έννοια, δηλαδή ως ένα πραγματικό ον, όπως τα εμπειρικά αντικείμενα, αλλά ως ένα υπερβατολογικό ζητούμενο. Σημαντική είναι η εγελιανή τοποθέτηση για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και το κράτος. Το δίκαιο δύναται να πραγματωθεί μέσω του κράτους και η ελευθερία μπορεί να μεγαλουργήσει εντός της οργανωτικής δομής του δικαίου. Το κράτος αποτελεί τη συνιστώσα σύμφωνα με την οποία διαμορφώνεται η λογική και το πνεύμα. Η εγελιανή ελευθερία εάν πραγματώνεται μέσα σε μια κρατική οργανωμένη οντότητα, μπορεί να ικανοποιήσει την ελευθερία όλων των έλλογων ανθρώπων; Εάν παραστεί η ανάγκη κάλυψης των ανθρωπίνων αιτημάτων που παραμένουν ανικανοποίητοι, αυτό ως μία δυναμική άρνησης απέναντι στο «κύρος» και την αξιοπιστία των αρχών του εγελιανού κράτους, μπορεί να οδηγήσει στην κατάλυσή του, ή το κράτος αποκτά αυτή την δυνατότητα κάλυψης όλων των αναγκών, χωρίς να σταθεί μία τέτοια κατάσταση εμπόδιο στη διατήρηση της αρμονικής του λειτουργίας; Ο Έγελος, φρονεί ότι, το κράτος δεν μπορεί να υποταχθεί στην οικονομία, αλλά οφείλει να έχει τη βούληση να εφαρμόσει την οικονομική πολιτική. Η αγωνία του φιλοσόφου αφορά την ιστορική στιγμή κατάλυσης των κρατικών θεμελίων, όταν αυτά απειλούνται από τον όχλο. Η ιστορία για τον Έγελο ισοδυναμεί με την ίδια την ερμηνεία του ανθρώπινου όντος. Κατά τον Έγελο οι θεωρίες ερμηνείας της ανθρώπινης ύπαρξης δεν ανήκουν στο βάθρο των υψηλών αφηρημένων ιδεών, αλλά στον κόσμο των εννοιών, οι οποίες διαμορφώνονται εντός του πραγματικού κόσμου. Στο έργο του Φαινομενολογία του Πνεύματος, το οποίο αποτελεί έναν αναβαθμό που οδηγεί προς την Απόλυτη Αλήθεια, και ολοκληρώνεται με τα ιδανικά της Γαλλικής επανάστασης, δηλαδή την ισότητα και ελευθερία, την αδελφότητα και την κοσμικότητα, εξετάζεται η τάση της Ιστορίας να οδηγηθεί προς τον έναν σκοπό. Η πραγμάτωση του εγελιανού Πνεύματος και το τέλος της Ιστορίας, δηλώνουν ότι, όταν οι ιδεολογικοί, πολιτικοί, πολιτιστικοί και νοητικοί προσδιορισμοί του ανθρώπου έχουν ερμηνευτεί και ικανοποιήσει την φυσική τάση του ανθρώπου να κατανοήσει την ιστορία, τότε ο απολογισμός του ανθρώπου για τη φύση του είναι οριστικός.
Επιπροσθέτως, αναλύεται η έννοια του κράτους ως ιστορικό προϊόν της ανθρώπινης δράσης και μαζί με αυτό εξηγείται η νέα τάξη πραγμάτων, όπως αυτή διαμορφώνεται με την βοήθεια αλλά και επίκληση του Διεθνούς Δικαίου με σκοπό την επανεξέταση των εννοιών ισότητας, ελευθερίας και δικαιοσύνης.
Ακολουθεί ανάλυση των διεθνών συνθηκών μέσω των οποίων εξελίχθηκε το Διεθνές Δίκαιο στη σημερινή του μορφή, οι βασικοί πυλώνες εξέλιξής του, βάσει των οποίων συναλλάσσονται πολυποίκιλα τα κράτη και αναπτύσσονται οι ανθρώπινες σχέσεις, με απώτερο σκοπό να αναδειχθούν τα σημεία εκείνα ως κρίσιμα ζητήματα που απασχόλησαν την πολιτική, φιλοσοφική και ιστορική σκέψη διαχρονικά. Οι ιστορικοί σταθμοί εξέλιξης του Διεθνούς Δικαίου υπό το πρίσμα μιας ιστορικοφιλοσοφικής σκοπιάς αποτελούν τρόπον τινά και την προβληματική ως προς τον σκοπό της υπάρξεώς του, διότι εξ ορισμού η παγκοσμιοποίηση επιδρά ως μεταβλητή στην ανάγκη αλλαγών ή αναπροσαρμογών του. Διεξοδικώς, αναλύεται η ισότητα των λαών και το δικαίωμα τους στην αυτοδιάθεση, η κυριαρχία ως συμπληρωματική αρχή της ισότητας των κρατών και η αναζήτηση της έννοιας του κράτους στα χρόνια του Διαφωτισμού και εντεύθεν, ώστε να διαφωτιστεί, όσο το δυνατόν περισσότερο ο σκοπός ενισχύσεως των συγκεκριμένων αρχών, καθώς και κατά πόσο σήμερα τηρούνται ή όχι.
