Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Νικόλαος Καβαντζάς, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, Επιβλέπων
Σωτήριος Μάιπας, Δρ. Φυσικός, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ιωάννα Γιαννοπούλου, Δρ. Βιολόγος, Ε.ΔΙ.Π., Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Αναμφίβολα, το πλαστικό, ένα υλικό που κατασκευάστηκε από τον άνθρωπο, παρέχει τέτοια κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, ώστε ένας κόσμος χωρίς πλαστικά, ή αλλιώς συνθετικά οργανικά πολυμερή, φαντάζει αδιανόητος σήμερα. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, όπως το χαμηλό του βάρος, η ανθεκτικότητα και η αντίσταση στη διάβρωση, δικαιολογούν την ευρεία χρήση του και τις αναρίθμητες εφαρμογές του, τόσο στη βιομηχανία, όσο και στην καθημερινή ζωή. Πρόσθετες χημικές ουσίες, συνήθως, ενσωματώνονται στα πλαστικά για να βελτιώσουν τις ιδιότητές τους. Η αύξηση της ζήτησης και της εξάρτησης από τα πλαστικά εξηγεί τη σημαντική αύξηση της παραγωγής τους τα τελευταία 50 χρόνια. Όμως, η εκτεταμένη τους χρήση έχει αμαυρωθεί από την αδιάκοπη άνοδο της πλαστικής και μικροπλαστικής ρύπανσης. Η αποικοδόμηση των κοινών συνθετικών πολυμερών, μια διαδικασία βαθμιαίου κατακερματισμού, μέσω αβιοτικών συνθηκών στα φυσικά περιβάλλοντα, οδηγεί στο σχηματισμό πλαστικών θραυσμάτων. Η επίμονη φύση των πλαστικών θραυσμάτων και οι δυσμενείς επιπτώσεις τους καθιστούν τη ρύπανση που προκαλούν ως ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά ζητήματα παγκοσμίως παράλληλα με την κλιματική αλλαγή και την οξίνιση των ωκεανών. Η πλαστική ρύπανση είναι αποτέλεσμα της μη αειφόρου χρήσης των πόρων και της αδιάκριτης απόρριψης των πλαστικών στο περιβάλλον, αποτελώντας απειλή για την οικονομία, τα οικοσυστήματα, αλλά και την ανθρώπινη υγεία στη σύγχρονη κοινωνία.
Τα μικροπλαστικά (MPs), πλαστικά σωματίδια διαμέτρου μικρότερης των 5 χιλιοστών, υφίσταται περαιτέρω κατακερματισμό, συσσώρευση, έκπλυση και διασπορά στο σύνολο της βιόσφαιρας, δηλαδή, στο νερό: θαλάσσιο και γλυκό, στο έδαφος, καθώς και στον αέρα εξωτερικών και των εσωτερικών χώρων. Τα MPs, σήμερα, έχουν αναδειχθεί ως διαβόητοι και επικίνδυνοι περιβαλλοντικοί ρυπαντές. Η μικροπλαστική ρύπανση έχει καταγραφεί σε παγκόσμια κλίμακα από τους πόλους έως τον Ισημερινό. Συνεπώς, τα MPs είναι πανταχού παρόντα, χαρακτηρίζονται από επιμονή και ευρεία διασπορά. Τα MPs διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τα πρωτογενή και τα δευτερογενή. Τα πρωτογενή MPs αφορούν τα πλαστικά σωματίδια που κατασκευάζονται και προστίθενται σε αγαθά για συγκεκριμένους σκοπούς. Ενώ, τα δευτερογενή MPs προκύπτουν από την αργή αποικοδόμηση μεγαλύτερων πλαστικών. Ανεξάρτητα από το πώς έχουν προκύψει τα MPs είναι επιβλαβή, τόσο για το περιβάλλον όσο και για την τροφική αλυσίδα, διότι αποτελούν ανεπιθύμητες παρεμβάσεις στα φυσικά οικοσυστήματα με επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, την ασφάλεια των τροφίμων και την επισιτιστική ασφάλεια. Η πανταχού παρουσία των MPs στο περιβάλλον και τα καταναλωτικά προϊόντα οδηγεί στην αναπόφευκτη έκθεση του ανθρώπου σε αυτά. MPs έχουν ταυτοποιηθεί, τόσο σε τρόφιμα, όσο και σε δείγματα αέρα. Η έκθεση του ανθρώπου μέσω της κατάποσης ή/και της εισπνοής μπορεί να επιφέρει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία μέσω τουλάχιστον τριών πιθανών τρόπων: α) της τοξικότητας των σωματιδίων αυτών καθαυτών, β) της χημικής τοξικότητάς τους και γ) της λειτουργίας τους ως φορέων παθογόνων μικροοργανισμών.
Παρ’ όλα αυτά, η γνώση σχετικά με την τοξικότητα των MPs είναι ακόμα περιορισμένη και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συγκέντρωση έκθεσης, τη χρονιότητα έκθεσης, τις ιδιότητες των σωματιδίων αυτών, την προσρόφηση επιμολυντών, τους ιστούς που εμπλέκονται, το στάδιο ανάπτυξης του οργανισμού και την εξατομικευμένη τρωτότητα, παράμετροι που απαιτούν περαιτέρω έρευνα. Ως εκ τούτου, η διακινδύνευση της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος από τα MPs αποτελεί σοβαρό ζήτημα και επί του παρόντος δεν μπορεί να εκτιμηθεί. Η ανησυχία επικεντρώνεται, όχι μόνο στην επίδραση των MPs αυτών καθαυτών, αλλά και στις εγγενείς χημικές ουσίες (κυρίως τα πρόσθετα) που φέρουν, καθώς και τους χημικούς επιμολυντές που προσροφούν, τους μικροοργανισμούς που φέρουν και μπορούν να απελευθερώνουν. Για να καταστεί εφικτή η εκτίμηση της διακινδύνευσης θα πρέπει να καλυφθούν τα κενά στην επιστημονική γνώση. Τα κενά αυτά αφορούν, κυρίως, τις αναλυτικές μεθόδους, τις τοξικολογικές μελέτες, την καταγραφή δεδομένων και των επιπτώσεων των MPs. Επί της ουσίας, απαιτείται περαιτέρω εμπεριστατωμένη έρευνα προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος για την προστασία της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος από τον αναδυόμενο αυτό ρυπαντή - σύμβολο της πλαστικής καταναλωτικής κοινωνίας.
Η ρύπανση από τα πλαστικά σωματίδια έχει ήδη εξελιχθεί από πρόβλημα σε οριζόντια κρίση με επιπτώσεις στα ανθρώπινα και φυσικά περιβάλλοντα παγκοσμίως. Δεδομένων, τόσο της αβεβαιότητας, όσο και των κενών στην επιστημονική γνώση, επιβάλλεται άμεσα ένας ισορροπημένος τρόπος δράσης. Η ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση του πολύπλευρου, ευρέως διαδεδομένου και πολύπλοκου χαρακτήρα αυτού του ζητήματος. Η αποτελεσματική πρόληψη συνιστά μια μακροπρόθεσμη διαδικασία που πρέπει να έχει ως αφετηρία τις εξυπνότερες επιλογές των καταναλωτών, τη συνείδηση και την υπευθυνότητα της βιομηχανίας, καθώς και ένα γενικό στρατηγικό πλαίσιο τοπικής και παγκόσμιας διακυβέρνησης.
