Περίληψη:
Η παρούσα ποιοτική έρευνα φιλοδοξεί να διερευνήσει την κυρίαρχη αντίληψη για την αναπηρία, όπως αυτή γίνεται εμφανής μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα της γενικής, αλλά και της ειδικής, προσχολικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Εντούτοις, το αντικείμενο της έρευνας δεν θα μπορούσε να εξεταστεί χωρίς μία εκτενή θεωρητική πλαισίωση. Χρειάστηκε να μελετηθούν διεξοδικά τα μοντέλα και οι απορρέουσες ερμηνευτικές προσεγγίσεις της αναπηρίας, καθώς και η σχολική ένταξη ως φαινόμενο, γενικά, αλλά και η εφαρμογή της ή μη στην προσχολική εκπαίδευση, ειδικά. Γνωρίζουμε, άλλωστε, ότι οι υιοθετούμενες προσεγγίσεις της αναπηρίας ευθύνονται, σε τελική ανάλυση, για την ένταξη, ή τον αποκλεισμό των μαθητών/τριών με αναπηρίες. Επιπλέον, αξιοσημείωτη είναι η παραδοχή ότι η εκπαίδευση ενταξιακού χαρακτήρα δεν αποτελεί τον αυτοσκοπό, αλλά το μέσο για τη θεμελίωση της κοινωνικής ισότητας. Σκοπός, λοιπόν, ήταν να ανιχνευθούν οι τρόποι εννοιολόγησης της αναπηρίας από τις συγγραφικές ομάδες των αναλυτικών προγραμμάτων και, κατ’ επέκταση, από τις ευρύτερες επιταγές της εκπαιδευτικής πολιτικής. Πιο λεπτομερώς, επιχειρήσαμε να αναδείξουμε την ορολογία που χρησιμοποιείται αναφορικά με τον ανάπηρο μαθητικό πληθυσμό και τις διασυνδέσεις που έχει αυτή η χρήση με τα κυρίαρχα μοντέλα της αναπηρίας. Ταυτόχρονα, εξετάστηκε η επιρροή των ερμηνευτικών προσεγγίσεων της αναπηρίας στη διαμόρφωση των βασικών σκοπών της εκπαίδευσης, όπως αυτοί εντοπίζονται στα αναλυτικά προγράμματα του δείγματος. Tέλος, βάσει των ευρημάτων που προέκυψαν στους προαναφερθέντες άξονες, σημειώθηκαν διάφορες στερεοτυπικές αναπαραστάσεις της αναπηρικής κοινότητας στο εσωτερικό των κειμένων. Ως δειγματικές μονάδες της έρευνας λήφθηκαν όλα τα νομοθετημένα, αλλά και τα ανεπίσημα, πιλοτικά αναλυτικά προγράμματα του ΥΠ.Ε.Π.Θ., που, στο σύνολό τους, απευθύνονται σε γενικές, καθώς και σε ειδικές δομές προσχολικής εκπαίδευσης. Η αναζήτηση του δείγματος πραγματοποιήθηκε στην ιστοσελίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, μέσω της μεθόδου της σκόπιμης δειγματοληψίας, η οποία, μεταξύ άλλων, είναι συνυφασμένη με τον ποιοτικό προσανατολισμό της έρευνας. Λόγω αυτής της γενικότερης κατεύθυνσης, αλλά και του τύπου του δείγματος (επίσημος, γραπτός λόγος), επιλέχθηκε η ανάλυση περιεχομένου, και συγκεκριμένα η θεματική ανάλυση, ως μέθοδος ανάλυσης των ποιοτικών μας δεδομένων. Γνωρίζουμε, έτσι κι αλλιώς, πως η ανάλυση περιεχομένου προσφέρει τη δυνατότητα ταξινόμησης των πολλών λέξεων των κειμένων σε σημαντικά λιγότερες κατηγορίες. Όσον αφορά στα πιο καίρια αποτελέσματα της έρευνας, για αρχή, διαπιστώθηκε στη χρήση της ορολογίας η έντονη κυριάρχηση του κλινικού, καθώς και του ατομικού μοντέλου της αναπηρίας. Η χρήση πιο σύγχρονων όρων ήταν, σε έναν βαθμό, υπαρκτή, ωστόσο όχι ρεαλιστικά αντιπροσωπευτική της κοινωνικής θεώρησης της αναπηρίας. Ακολούθως, σχετικά με τη στοχοθεσία των αναλυτικών προγραμμάτων, παρατηρήθηκε επίδραση από αρκετές ερμηνευτικές προσεγγίσεις της αναπηρίας (βασικές, είτε απορρέουσες), με το κοινωνικό μοντέλο και αυτό της προσωπικής τραγωδίας να βρίσκονται στα ίδια περίπου επίπεδα, δημιουργώντας, έτσι, ένα πιο διάχυτο, συγκεχυμένο και, ως εκ τούτου, όχι τόσο ξεκάθαρο κλίμα. Τέλος, εντοπίστηκε η ύπαρξη πολλαπλών στερεοτύπων που φάνηκε να πλήττουν την ομάδα των αναπήρων. Mέσω της παγίωσης της ιατρικής αυθεντίας, οι ανάπηροι/ες μαθητές/τριες μεταχειρίζονται ως νοσούντα υποκείμενα, που έρχονται αντιμέτωπα με σοβαρές ελλείψεις σε βαρυσήμαντες πτυχές της ζωής τους, όπως και με μια υποτιθέμενη απουσία λειτουργικότητας και προσαρμοστικότητας, καθώς τονίζεται και η αναγκαιότητα υποβολής τους σε θεραπευτικές και αποκαταστασιακές διαδικασίες.
Λέξεις-κλειδιά:
αναπηρία, αναλυτικά προγράμματα, προσχολική εκπαίδευση, ενταξιακή εκπαίδευση, κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας, στερεότυπα-προκαταλήψεις, κοινωνική δικαιοσύνη
