Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Νάγια Πολυχρονάκου-Σγουρίτσα, Ομότιμη Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Αφροδίτη Χασιακού, Λέκτωρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Άννα Παπαδημητρίου-Γραμμένου, Ομότιμη Λέκτωρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ιφιγένεια Τουρναβίτου, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Ελευθέριος Πλάτων, Αναπληρωτής Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Γεώργιος Βαβουρανάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Προϊστορικού Αιγαίου, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Αιμιλία Μπάνου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Περίληψη:
Η παρούσα διατριβή συνιστά προσπάθεια μελέτης των τελετουργιών έμπυρων προσφορών στο λατρευτικό τυπικό της μυκηναϊκής θρησκείας, έτσι όπως αυτές διαμορφώνονται κατά την προανακτορική περίοδο, τυποποιούνται και εξελίσσονται κατά την περίοδο ακμής των ανακτόρων, και συνεχίζουν να ρυθμίζονται κατά τη μετανακτορική περίοδο. Το σύστημα της θρησκείας, και οι συμβολικές μονάδες που το απαρτίζουν, δηλαδή οι διάφορες τελετουργικές πρακτικές, εγγράφονται αλληλεπιδραστικά στα εκάστοτε πολιτισμικά και κοινωνικά συμφραζόμενα. Για τον λόγο αυτό, δρουν παράλληλα ως συμβολικά και επικοινωνιακά σημεία των ευρύτερων ιδεολογικών αντιλήψεων μιας συγχρονικά δεδομένης κοινωνίας, και των πολιτικών της καταστάσεων, καθώς και των εξελικτικών διαδικασιών που οδήγησαν σε αυτήν.
Ως κανονιστικές και παραστατικές ακολουθίες πράξεων ειδικού σκοπού, δηλαδή ως δρώμενα με επίκεντρο ειδικές τελετουργικές πράξεις, οι τελετουργίες, και στη συγκεκριμένη περίπτωση εκείνες με έμπυρη διαχείριση των θρησκευτικών προσφορών, σχηματοποιούνται, και με τον τρόπο αυτό ανιχνεύονται στα αρχαιολογικά περιβάλλοντα. Οι υλικές εκφράσεις της πρακτικής των τελετουργικών καύσεων αφενός συγκεκριμενοποιούν τη διαφοροποιημένη χρήση της τελετουργικής πυράς, και αφετέρου δηλώνουν την κεντρική σημασία της συμβολικής ενέργειας της καύσης/ καταστροφής. (Κεφάλαια 1-2). Τα όσα διαπιστώνονται στη Μεσοελλαδική εποχή και οι τρόποι σύζευξης των μεσοελλαδικών παραδόσεων, ενδιαφέρουν επίσης την έρευνα αυτή (Κεφάλαιο 3). Σημαντικά στοιχεία λαμβάνονται, επιπλέον, από τις πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής (Κεφάλαιο 4). Στο μυκηναϊκό θρησκευτικό τελετουργικό, οι τύποι ή ποικιλίες των τελετουργικώς καιόμενων προσφορών αφορούν κατά κύριο λόγο σε ζώα-οστά ζώων, και ακολούθως καρπούς-δημητριακά, όπως και αρωματικό θυμίαμα. Παράλληλα, διαφωτίζεται η λειτουργία των κατασκευών βωμών-εστίας, όπως και των εστιών με συναπτόμενη τελετουργική σημασία. Στο σχήμα εφαρμογής των μυκηναϊκών έμπυρων προσφορών, προβάλλονται εξίσου τα αποτελέσματα/κατάλοιπα χρήσης τελετουργικής πυράς, με την επιλογή της διατήρησης της τέφρας και των καμένων προσφορών (ενίοτε μαζί με άλλου τύπου προσφορές) (Κεφάλαια 5-6i). Πέρα από τα κριτήρια αναγνώρισης και τις σταθερότερες τάσεις-σχήμα των μυκηναϊκών έμπυρων προσφορών, που ανακύπτουν από τα υπάρχοντα δεδομένα, τα ερωτήματα που επιχειρούνται να απαντηθούν και τα ζητήματα που ερευνώνται, αφορούν, μεταξύ άλλων, τα επιτρεπόμενα εξηγητικά σχήματα και τους ενδεχόμενους συμβολισμούς, το πώς, πότε και πού εμφανίζονται οι έμπυρες προσφορές, από ποιούς και γιατί πραγματοποιούνται, ποιες είναι οι παραλλαγές, ή τοπικές ετερογένειες, και τι ενδεχομένως δηλώνουν, τι προκύπτει από την πορεία της τελετουργικής πρακτικής και τη φύση της αλληλεξάρτησης και συμπόρευσης με την κοινωνικό-πολιτική εξέλιξη, όπως και το πώς αξιολογούνται οι επιλογές, τρόποι και βαθμοί ενσωμάτωσης των νέων στοιχείων σε παλαιά, δηλαδή οι μετασχηματισμοί της λατρευτικής πρακτικής, που μπορούν να παρατηρηθούν, καθώς, επίσης, και το είδος της συνέχειας στους μετέπειτα ιστορικούς χρόνους (Κεφ.6ii).
Η διερεύνηση και αξιολόγηση της πορείας της τελετουργικής πρακτικής των έμπυρων προσφορών αναδεικνύει, όπως φαίνεται, συνθήκες επιδίωξης και προβολής της συναίρεσης θρησκευτικού και κοινωνικοπολιτικού συστήματος αρχών, αξιών και ιδεών, μέσα στις οποίες αυτή συντάσσεται, και συνάμα τις οποίες συντάσσει. Έτσι, η παρακολούθηση του μυκηναϊκού κόσμου μέσω των τελετουργικών καύσεων και της θρησκείας, αποκαλύπτεται ιδιαίτερα κατατοπιστική, για σημαίνουσες πτυχές αναφορικά με τα μυκηναϊκά δεδομένα και ζητούμενα σε κάθε παρατηρούμενη φάση διαμόρφωσης και εξέλιξης του μυκηναϊκού «καθεστώτος».
Λέξεις-κλειδιά:
θρησκεία, τελετουργία, πυρά, έμπυρες, καύσεις, προσφορές, εστία, βωμός-εστία, τέφρα , μυκηναϊκός
