Μονάδα:
Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης (ΙΦΕ - πρώην ΜΙΘΕ)Βιβλιοθήκη Σχολής Θετικών Επιστημών
Ημερομηνία κατάθεσης:
2023-11-04
Συγγραφέας:
Σπηλιόπουλος Ιωάννης
Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Βάσω Κιντή (επιβλέπουσα) - Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Στέλιος Βιρβιδάκης (μέλος τριμελούς) - Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Φαίη Ζήκα (μέλος τριμελούς) - Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
Αντώνης Χατζημωϋσής - Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Μαρία Βενιέρη - Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Κώστας Παγωνδιώτης - Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Διονύσης Χρηστιάς - Ερευνητής Β', Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας, Ακαδημία Αθηνών.
Πρωτότυπος Τίτλος:
Early Wittgenstein on Sense and Value
Γλώσσες διατριβής:
Αγγλικά
Μεταφρασμένος τίτλος:
Νόημα και Αξία στον Πρώιμο Βιτγκενστάιν
Περίληψη:
Είναι γενικώς αποδεκτό ότι η Λογικο-Φιλοσοφική Πραγματεία (Πραγματεία) του Λουδοβίκου Βίτγκενσταϊν ασχολείται με το πρόβλημα της ουσίας της γλώσσας. Το βιβλίο αποτελείται από επτά κεντρικές προτάσεις όπου οι πέντε πρώτες μπορούν να ιδωθούν ως τα βήματα μιας διαδικασίας που ολοκληρώνεται στην πρόταση έξι. Η πρόταση έξι, ο πυρήνας όλου του βιβλίου υπό μία έννοια, καθορίζει με ακριβή τρόπο την ουσία της γλώσσας μέσω της έννοιας της γενικής προτασιακής μορφής – της γενικής μορφής που χαρακτηρίζει κάθε πρόταση της γλώσσας. Οι πρώτες πέντε προτάσεις της Πραγματείας δίνουν τις βασικές αρχές μιας λογικής σημειογραφίας (τυπικής γλώσσας) η οποία εκφράζει με ευκρίνεια την λογική της γλώσσας και του κόσμου. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι πέντε πρώτες προτάσεις του βιβλίου (και όλες οι υπό-προτάσεις που περιέχουν) είναι σαν τα πέντε κλαδιά ενός δέντρου που όμως όλα οδηγούν στην πρόταση έξι, την πρόταση που παρέχει την ουσία της γλώσσας. Έτσι, όλες οι προτάσεις του βιβλίου μέχρι και την έξι μπορούν να ιδωθούν σαν τον κορμό ενός δέντρου από τον οποίο στην συνέχεια αναδύονται πέντε κλαδιά: οι προτάσεις 6.1, 6.2, 6.3, 6.4 και 6.5. Αυτά τα πέντε κλαδιά (και τα υπό-κλαδιά που τα αποτελούν) φέρουν και τους καρπούς του δέντρου καθώς καθένα από αυτά αφορά την εφαρμογή της έννοιας της γενικής προτασιακής μορφής σε διάφορες κατηγορίες προτάσεων: στις λογικές προτάσεις (6.1’s), στις μαθηματικές προτάσεις (6.2’s), στις προτάσεις που εκφράζουν τις γενικές αρχές/νόμους της φυσικής επιστήμης (6.3’s), στις προτάσεις της ηθικής (6.4’s), στις προτάσεις που θέτουν το πρόβλημα του νοήματος της ζωής και τέλος στις προτάσεις του ίδιου του βιβλίου (6.5’s).
Έτσι η Πραγματεία του Βίτγκενσταϊν αναπτύσσει ουσιαστικά ένα μόνο επιχείρημα για την ουσία της γλώσσας το οποίο στην συνέχεια εφαρμόζει σε ειδικές περιπτώσεις προτάσεων. Υπό αυτήν την οπτική, η πρόταση επτά του βιβλίου είναι το κοινό σημείο στο οποίο συναντιούνται τα πέντε προαναφερθέντα κλαδιά, η κοινή τους κατάληξη: όλες αυτές οι ειδικές περιπτώσεις προτάσεων τελικά δεν αποτελούν γνήσιες προτάσεις (με νόημα) μιας και δεν είναι προτάσεις που εμπίπτουν στην γενική προτασιακή μορφή. Υπό μία γενική έννοια, όλες αυτές οι περιπτώσεις προτάσεων αφορούν πράγματα που «δείχνονται» (σε αντίστιξη με τα πράγματα που «λέγονται»).
Από αυτά τα πέντε κλαδιά του δέντρου, τα τρία πρώτα (6.1’s, 6.2’s, 6.3’s) είναι τα ελάσσονα κλαδιά μιας και αφορούν ζητήματα που, υπό κάποια έννοια που θα εξηγηθεί, είναι ασήμαντα. Αφορούν τα φιλοσοφικά προβλήματα υπό την αυστηρή ακαδημαϊκή έννοια του Γκότλομπ Φρέγκε και του Βερνάρδου Ράσσελ τα οποία ναι μεν βρίσκουν την οριστική επίλυσή τους στο βιβλίο του Βίτγκενσταϊν αλλά που παράλληλα δεν θεωρούνται από τον ίδιο ως τα σημαντικά προβλήματα της φιλοσοφίας. Από την άλλη, τα τελευταία δύο κλαδιά του δέντρου (6.4’s και 6.5’s) είναι τα μείζονα κλαδιά του δέντρου μιας και αφορούν τον ηθικό σκοπό του βιβλίου ο οποίος απευθύνεται σε όλους τους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως της ακαδημαϊκής τους κατάρτισης τρόπον τινά. Τα δύο αυτά κλαδιά θέτουν τα ζητήματα της (απόλυτης) αξίας, του ηθικού/μεταφυσικού υποκειμένου, της καλής ή κακής εξάσκησης της βούλησης και της ηθικής ανταμοιβής και τιμωρίας που συνδέονται με την εξάσκηση αυτή. Τα μείζονα αυτά κλαδιά του δέντρου αφορούν κυρίως ηθικές έννοιες και δείχνουν την στενή σχέση των εννοιών αυτών με το πρόβλημα του νοήματος της ζωής και του κόσμου. Το τελευταίο κλαδί του δέντρου (6.5’s) θέτει και το ζήτημα της σωστής φιλοσοφικής μεθόδου και το επακόλουθο ζήτημα του στάτους των προτάσεων που απαρτίζουν την ίδια την Πραγματεία, την αναγνώρισή τους ως α-νόητες, ως μη περιεχόμενες στις προτάσεις που καθορίζονται από την γενική προτασιακή μορφή.
Η παρούσα διατριβή αποτελείται από δύο μέρη: Το Πρώτο Μέρος (Νόημα) ασχολείται με την έννοια του νοήματος και αφορά την ανάλυση του κορμού του δέντρου καθώς και των τριών ελασσόνων κλαδιών. Το Δεύτερο Μέρος (Αξία) ασχολείται με την έννοια της αξίας και αφορά την ανάλυση των δύο μειζόνων κλαδιών του δέντρου. Στο Πρώτο Μέρος θα παρουσιαστεί μία θεώρηση των κεντρικών εννοιών της γλώσσας και της λογικής καθώς και το πως οδηγούν στην έννοια της γενικής προτασιακής μορφής. Με άλλα λόγια, το Πρώτο Μέρος ασχολείται με την περιοχή του νοήματος και τον τρόπο που ο Βίτγκενσταϊν την οριοθετεί. Παρόλα αυτά το Πρώτο Μέρος είναι κατά μία έννοια προπαρασκευαστικό για το Δεύτερο Μερος. Όπως ήδη ανέφερα, βλέπω τις προτάσεις του βιβλίου που έπονται της πρότασης έξι ως εφαρμογές της έννοιας της γενικής προτασιακής μορφής σε επιμέρους είδη προτάσεων. ‘Ετσι η εξοικείωση με αυτήν την έννοια είναι προϋπόθεση για την κατανόηση των προτάσεων του βιβλίου που έπονται αυτής και ειδικά των προτάσεων που θέτουν το ζήτημα της αξίας.
Πιο αναλυτικά, στο Πρώτο Μέρος της διατριβής θα τεθεί το πρόβλημα ως προς την φύση της γλώσσας και θα αναπτυχθούν οι κύριες έννοιες που εμπλέκονται στην απάντησή του: Η λογική σημειογραφία (τυπική γλώσσα) που προτείνει ο Βίτγκενσταϊν (σε αντίστιξη με αυτές των Φρέγκε και Ράσσελ), η έννοια της γενικής προτασιακής μορφής ως το μοναδικό λογικό πρώτο-σημείο αυτής της σημειογραφίας, η αντίληψη της φιλοσοφίας και της φιλοσοφικής δραστηριότητας και τέλος τα ελάσσονα κλαδιά του δένδρου που αφορούν την εφαρμογή της έννοιας της γενικής προτασιακής μορφής στην έννοια των αριθμών (6.0), στις μαθηματικές προτάσεις (6.1), στις λογικές προτάσεις (6.2) και στις γενικές προτάσεις/αρχές της φυσικής επιστήμης (6.3).
Στο Δεύτερο Μέρος της διατριβής θα τεθεί το πρόβλημα της αξίας όπως αυτό εμφανίζεται στα μείζονα κλαδιά του δένδρου (6.4 και 6.5). Συγκεκριμένα θα εξεταστούν τα παρακάτω ζητήματα: Οι ηθικές έννοιες που εμφανίζονται στο βιβλίο (το ηθικό υποκείμενο, η καλή/κακή εξάσκηση της βούλησης, η ηθική ανταμοιβή/τιμωρία κλπ), το ηθικό πρότυπο – το πρότυπο της έννοιας του καλού- που ενυπάρχει στην Πραγματεία μέσα από συζήτηση των σχετικών θέσεων των Πίκο Ντελλά Μιράντολα, του Αρθούρου Σοπενχάουερ, του Ότο Βάινινγκερ και του Λέων Τολστόι, η σχέση μεταξύ ηθικής και αισθητικής, το πρόβλημα του σολιψισμού, η σχέση μεταξύ της μυστικιστικής και της επιστημονικής κοσμοαντίληψης και τέλος το πρόβλημα του στάτους των προτάσεων του ίδιου του βιβλίου. Θα παρουσιαστεί επίσης λεπτομερής ανάλυση του κειμένου της «Διάλεξης Περί Ηθικής» του Βίτγκενσταϊν, η οποία μοιράζεται την αντίληψη περί νοήματος και αξίας που ενυπάρχει στο κείμενο της Λογικο-Φιλοσοφικής Πραγματείας. Τέλος θα συζητηθεί η σχέση μεταξύ των θέσεων περί αξίας και νοήματος με αυτές του Εμμανουήλ Καντ με απώτερο στόχο να διαφωτιστούν οι έννοιες του νοήματος και της αξίας (και η συσχέτισή τους) όπως εμφανίζονται στο πρώιμο Βιτγκενσταϊνικό έργο.
Κύρια θεματική κατηγορία:
Θετικές Επιστήμες
Λέξεις-κλειδιά:
Βιτγκενστάιν, Νόημα, Αξία, Λογική, Λογικο-Φιλοσοφική Πραγματεία, Ηθική, Υπερβατολογικό,Σολιψισμός, Ιδεαλισμός, Ανοησία, Επιστήμη, Μυστικισμός, Καντ
Αρ. σελίδων ευρετηρίου:
2
Αρ. βιβλιογραφικών αναφορών:
142
Αρχείο:
Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο έως 2026-11-06.
Early Wittgenstein on Sense and Value - I. Spiliopoulos.pdf
1 MB
Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο έως 2026-11-06.
