Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δάφνη Καϊτελίδου, Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Όλγα Σίσκου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Τουριστικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Πειραιά
Πέτρος Γαλάνης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή
Η Μακροχρόνια Φροντίδα Υγείας αποτελεί μια ουσιώδη παρέμβαση ποιοτικής και ποσοτικής αρωγής σε άτομα που βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο σοβαρών ασθενειών, καθώς και για τους οικείους τους παγκοσμίως. Εντούτοις, στην Ελλάδα παραμένει σε ένα προπαρασκευαστικό στάδιο με ελάχιστες μεμονωμένες κλινικές και κέντρα ανακούφισης πόνου, πρότυπες ιατρικές υποδομές που λειτουργούν αποσπασματικά και σε μικρή γεωγραφική έκταση (Αθήνα, Θεσσαλονίκη και περιφερειακά αστικά κέντρα), αλλά με ελλιπή ή μερική κρατική χρηματοδότηση.
Σκοπός
Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στους ανασχετικούς παράγοντες που καθιστούν δύσκολη την πρόσβαση του πληθυσμού και των ευάλωτων κοινωνικοοικονομικών ομάδων στο ευπαθές σύστημα δημόσιας υγείας στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στο ζήτημα της μακροχρόνιας φροντίδας. Αρχικά αναλύεται η έννοια και η φιλοσοφία της μακροχρόνιας φροντίδας και των παρόχων της. Έπειτα επισημαίνεται η θέση που κατέχει στο Ελληνικό Σύστημα Υγείας και τον Διεθνή χώρο από ιατρική, θεσμική, προνοιακή και οικονομική θεώρηση. Συγκεκριμένα διαπραγματεύεται και αναλύει θέματα που αφορούν στην ενισχυμένη χρηματοδότηση των συστημάτων υγείας, στη διασφάλιση και τη βελτίωση της ποιότητας στον τομέα υγείας και στην οργάνωση – διοίκηση των υπηρεσιών υγείας με επίκεντρο ενδιαφέροντος τη μακροχρόνια φροντίδα και την ένταξή της στο Ελληνικό Δημόσιο ή άλλης μορφής νομικού προσώπου Σύστημα Υγείας.
Στη συνέχεια, επιχειρείται ανάλυση των υφιστάμενων συστημάτων μακροχρόνιας φροντίδας υγείας διεθνώς και ειδικότερα στην Ελλάδα κατά πόσο ανταποκρίνονται επαρκώς μέχρι τώρα έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά στο εγγύς μέλλον τη διαφαινόμενη υπερβάλλουσα ζήτηση για την εν λόγω φροντίδα.
Μέθοδος
Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των ενεργειών, πρωτοβουλιών στα πλαίσια σχεδίων δράσης και διατομεακών ιατροθεραπευτικών υποδομών με απώτερο σκοπό την παροχή της μακροχρόνιας φροντίδας και αντίστοιχα, μακροπρόθεσμα, αδιάκοπτα την αποτελεσματικότητα αλλά και την ευέλικτη ανταπόκρισή της σε ευάλωτες κοινωνικοοικονομικές ομάδες και τους οικείους τους. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού διεξήχθη συστηματική βιβλιογραφική - αρθρογραφική ανασκόπηση. Αναφορικά με το υλικό της συγκεκριμένης έρευνας, εντοπίστηκαν ελληνικές και ξένες εκδόσεις με αναφορά στο κοινωνικοοικονομικό πρίσμα της παροχής της μακροχρόνιας φροντίδας τόσο στο εξωτερικό όσο και στην ελληνική επικράτεια. Για τη διερεύνηση των επιμέρους ενοτήτων της εργασίας χρησιμοποιήθηκε υλικό από τις δημοσιεύσεις της ερευνήτριας Δ. Καϊτελίδου αλλά και μεταπτυχιακές εργασίες ή διατριβές (Καϊτελίδου 2002, Ρηγοπούλου 2011 , Μπαροτσάκη 2021, Τσαμπαλάς 2021 ) σχετικά με τα Οικονομικά της Υγείας και την ένταξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων στα προγράμματα μακροχρόνιας φροντίδας. Οι νέες έρευνες συμπεριλαμβάνονται στη βιβλιογραφική ανασκόπηση σύμφωνα με την καθιερωμένη ερευνητική δεοντολογία.
Κρίνεται επιτακτική ανάγκη η πληρέστερη ενημέρωση της κοινής γνώμης και της ιατρονοσηλευτικής κοινότητας για την ανάγκη συλλογής και επεξεργασίας περισσότερων δεδομένων και μεθόδων, που μπορούν να καταστήσουν λειτουργικό το σύστημα μακροχρόνιας φροντίδας αλλά και τις σχετικές με αυτές πολιτικές υγείας. Η ποιότητα στην παροχή μακροχρόνιας φροντίδας είναι έννοια επίκαιρη, σύνθετη διότι ενσωματώνει με επιστημονική και οικονομική ορολογία τις πραγματικές κοινωνικές και οικονομικές απαιτήσεις της επικαιρότητας, των κοινωνιών αλλά και των πασχόντων που χρήζουν μακροχρόνιας φροντίδας μαζί με τους οικείους τους.
Στις ενότητες που ακολουθούν παρουσιάζεται αρχικά μια σύντομη ανασκόπηση των συνεπειών της γήρανσης του πληθυσμού στην παγκόσμια και ελληνική οικονομία της υγείας και αντίστοιχα στα συστήματα ασφάλισης - συνταξιοδότησης, ενώ ακολούθως αναλύεται διεξοδικότερα η μεθοδολογική προσέγγιση του προβλήματος. Εν συνεχεία παρουσιάζεται η ανάλυση των αποτελεσμάτων με βάση τα προκαθορισμένα ερευνητικά ερωτήματα για τα τρέχοντα ζητήματα σχετικά με τις εξελίξεις και προσεγγίσεις που συνδέονται με την παροχή της μακροχρόνιας φροντίδας, ένα φλέγον ζήτημα στην κοινωνικοοικονομική και ιατρική επικαιρότητα του 21ου αιώνα. Στο πλαίσιο διερεύνησης των επιμέρους ζητημάτων που συνδέονται με την παροχή μακροχρόνιας φροντίδας στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, γίνεται αποσπασματική ενισχυτική αναφορά με στατιστικά στοιχεία όπου επιβεβαιώνουν και εξετάζουν τις κοινωνικές - υγειονομικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν για την αντιμετώπιση των αδιεξόδων και δυσλειτουργιών στα εθνικά συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ασφάλισης και συνταξιοδότησης παγκοσμίως.
Τα ευρήματα – πορίσματα της παρούσας μελέτης ενισχύουν την άποψη ότι είναι μεγάλο το κόστος της παρεχόμενης μακροχρόνιας φροντίδας και εντοπίζονται μεγάλες (θεσμικές, δομικές, λειτουργικές και στελεχιακές) ελλείψεις που οδηγούν σε δυσαρέσκεια και απόγνωση τόσο τους λειτουργούς – φροντιστές δημοσίας – ιδιωτικής υγείας όσο και τους πάσχοντες μαζί με το οικείο περιβάλλον τους. Η μακροχρόνια φροντίδα υγείας οριοθετήθηκε παγκοσμίως με σκοπό την υποστήριξη της αυτοπεποίθησης και της ψυχολογίας των ανθρώπων που έχουν ανάγκη και στην ομαλή μετάβαση και προσαρμογή των ασθενών στη νέα κοινωνική και κλινική κατάσταση. Είναι λοιπόν σαφές ότι η βελτίωση, η ενίσχυση και η αποτελεσματικότητα στην παροχή μακροχρόνιας φροντίδας πρέπει να αντιμετωπιστεί με ιδιαίτερη πρόνοια και θεσμική ενίσχυση αλλά και αντίστοιχα με μακροπρόθεσμη οικονομική στήριξη από τα επίσημα όργανα του Υπουργείου Υγείας και αντίστοιχα του Υπουργείου Κοινωνικής Πολιτικής.
Η μεθοδολογία συνίσταται σε επιστημονική έρευνα που αποσκοπεί στην συστηματική ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας και τη συγκριτική μελέτη και αποτίμηση δημοσιευμένων ερευνών.
Στα πλαίσια σύνθεσης της συγκεκριμένης έρευνας, ταξινομήθηκε το υλικό σύμφωνα με τις επιδράσεις της γήρανσης του πληθυσμού σε διαφορετικούς κλάδους της παγκόσμιας ασφάλισης, συνταξιοδότησης. Η έρευνα εντόπισε σημαντικές επιπτώσεις σε όλους τους τομείς και ανέδειξε συγκεκριμένα θέματα όπως ενίσχυση, αποδυνάμωση και απαξίωση του συστήματος παροχής μακροχρόνιας φροντίδας στον ολοένα αυξημένο «γηράσκοντα» πληθυσμό ακόμα και στην ελληνική επικράτεια. Συζητείται ακόμα και η αλληλουχία μεταξύ συσσωρευμένου ασφαλιστικού – συνταξιοδοτικού κεφαλαίου με την ένταξη του μεταναστευτικού πληθυσμού στα εθνικά αλλά άδεια ασφαλιστικά – συνταξιοδοτικά ταμεία των ανεπτυγμένων χωρών μέσω επίσημων ενταξιακών, νομιμοποιητικών διαδικασιών. Μια λιγότερο γνωστή πτυχή είναι η επαγγελματική ταυτότητα των φροντιστών και η προσφορά τους στην εδραίωση του καίριου συστήματος παροχής μακροχρόνιας φροντίδας στο Ελληνικό Σύστημα Δημοσίας Υγείας και στο αντίστοιχο ιδιωτικό.
Αποτελέσματα
Μέσω σχετικής ερευνητικής προσέγγισης τίθενται υπό εξέταση πώς το σύστημα παροχής μακροχρόνιας φροντίδας επηρέασε τον επαγγελματισμό του κλάδου των δημοσίων και ιδιωτικών ιατροθεραπευτικών υποδομών, την αντίληψη και τον ψυχισμό των λειτουργών, θεραπευτών, φροντιστών αλλά και των ασθενών, τις λύσεις και διαφοροποιήσεις που εντοπίστηκαν στον ιατροθεραπευτικό κλάδο της μακροχρόνιας φροντίδας, τον τρόπο που οι αρχές (διοικητικές και ιατροθεραπευτικές μονάδες αλλά και τα υπουργεία Υγείας – Κοινωνικής Ασφάλισης) αντέδρασαν σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, την υποστήριξη που δόθηκε σε κρατικό επίπεδο, τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν οι εμπλεκόμενοι φορείς στο καίριο ζήτημα αναβάθμισης παροχής υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας και των οικονομικών κινήτρων για την ενίσχυση της συντεχνίας των φροντιστών στις προαναφερόμενες υπηρεσίες, επιπλέον την απαλλαγή των ασθενών από τα όποια ιατροφαρμακευτικά έξοδα εφόσον πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις.
Η συγκριτική ανάλυση και διερεύνηση των μέχρι σήμερα υφιστάμενων συστημάτων ασφάλισης και των εναλλακτικών πρακτικών μακροχρόνιας φροντίδας, σε αλληλένδετη σχέση με την επιστήμη των Οικονομικών της Υγείας, εξάγει το συμπέρασμα ότι η εφαρμογή προγραμμάτων παρέμβασης παρηγορητικής φροντίδας στη δημόσια υγεία επιδρά θετικά τόσο στην ποιότητα ζωής των ατόμων τελικού σταδίου χρόνιων παθήσεων όσο και στην οικονομία εξασφαλίζοντας πόρους μέσω τεκμηριωμένων πολιτικών και διατομεακών συνεργασιών ανάμεσα σε κυβερνητικούς, εθνικούς και διεθνείς φορείς.
Συμπεράσματα
Η συμβολή της συγκεκριμένης μελέτης έγκειται μέσα από τη δομική ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στην Ελλάδα και της διεθνούς πρακτικής στην αναγνώριση και παρουσίαση των αναγκών που δημιουργούνται στους ασθενείς τελικού σταδίου και στους φροντιστές τους. ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής κρίσης κατά τις οποίες επιβάλλεται η ορθότερη διαχείριση των υγειονομικών πόρων.
Σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, ο τομέας μακροχρόνιας φροντίδας χρήζει ανάλογων αποφάσεων και κατάλληλων χειρισμών ώστε να είναι λειτουργικός και αποτελεσματικός για τις ευάλωτες (κοινωνικοοικονομικά) ομάδες και να συμπεριληφθούν σε εξατομικευμένα προγράμματα στήριξης. Καθίσταται επιτακτική ανάγκη και για την Ελληνική Πολιτεία η δημιουργία και ορθή, εύρυθμη λειτουργία οργανωμένων δομών παροχής ποιοτικής παρηγορητικής φροντίδας.
Εν κατακλείδι, η συγκεκριμένη μεταπτυχιακή εργασία απευθύνεται σφαιρικά και διεξοδικά σε όλους τους ενδιαφερόμενους (ειδήμονες και απλούς αναγνώστες με συγγενή τους που χρήζει μακροχρόνιας φροντίδας κατ’ οίκον ή σε κλινική) για τρέχοντα θέματα σχετικά με την ποιότητα και το θεσμικό – οικονομικό πλαίσιο στην ποιότητα παροχής μακροχρόνιας φροντίδας στις όποιες υπηρεσίες υγείας της Ελλάδας στη διάρκεια του 21ου αιώνα.
