Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Επικούρος καθηγητής Κωσταντίνος Πόταγας, Επίκουρος Καθηγητής Ιωάννης Ζαλώνης, Επίκουρος Καθηγητής Σωκράτης Παπαγεωργίου
Περίληψη:
Η εκφραστικότητα του προσώπου είναι ένα από τα βασικά «κανάλια» μη λεκτικής
επικοινωνίας του ανθρώπου και αποτελεί ένα πολύ σημαντικό συστατικό της
κοινωνικής του ζωής σήμερα αλλά και της επιβίωσής του παλιότερα, σύμφωνα με τον
Δαρβίνο. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η μελέτη των αυθόρμητων
συναισθηματικών εκφράσεων του προσώπου.
Συχνά παρατηρούμε την απουσία έκφρασης του προσώπου, το «ανέκφραστο»
προσωπείο, ως μέρος της κλινικής εικόνας, σε αρκετές νευρολογικές ή ψυχιατρικές
διαταραχές όπως για παράδειγμα στη σχιζοφρένεια, στη νόσο Parkinson και σε
ορισμένα ανοϊκά σύνδρομα (Seidl et al., 2012; Simons et al., 2003).
Προφανώς όλοι οι άνθρωποι δεν είμαστε το ίδιο εκφραστικοί στην
καθημερινότητά μας ούτε αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο στα ίδια ερεθίσματα.
Μπορούμε ωστόσο να εκτιμήσουμε αντικειμενικά την εκφραστικότητα; Παρόλο που
χιλιάδες μελέτες έχουν εκπονηθεί για τη διερεύνηση της αντίληψης των εκφράσεων
του προσώπου, ελάχιστες συγκριτικά εξετάζουν την ίδια την εκφραστικότητα, την
παραγωγή της έκφρασης. Μεθοδολογικές δυσκολίες όσο και η έλλειψη αξιόπιστων
εργαλείων μέτρησης των συναισθηματικών εκφράσεων συνέβαλαν σε αυτή τη
βιβλιογραφική υποτίμηση του θέματος.
Σταδιακά, από τη δεκαετία του 1970, έγιναν σημαντικές προσπάθειες για τη
μέτρηση της εκφραστικότητας με την εισαγωγή του FACS (Facial Action Coding
System) ως εργαλείο μέτρησης, από τον Ekman και Friesen, το 1978. Για τη χρήση
του εργαλείου έπρεπε κάποιος να είναι πιστοποιημένος αξιολογητής και να
αφιερώσει σημαντικό χρόνο αναλύοντας μόνο λίγα λεπτά βίντεο. Ωστόσο, το
εργαλείο είχε τελικά περιορισμένη χρήση επειδή είναι χρονοβόρο και έχει μεγάλο
κόστος εφαρμογής.
Κατά τα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα, η εξέλιξη της πληροφορικής
και της ρομποτικής έβαλε στο στόχαστρο την ανάλυση και αποκωδικοποίηση των
εκφράσεων του προσώπου με στόχο τη βελτίωση της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με
τον υπολογιστή. Καρπός της παρούσας εξέλιξης είναι η εμπορική διάθεση
λογισμικών που, βασισμένα στις αρχές του FACS, αναλύουν τις συναισθηματικές
εκφράσεις του προσώπου σε πραγματικό χρόνο και με αντικειμενικές ποσοτικές
μετρήσεις (Cohen et al., 2013; Terzis et al., 2013; Pantic & Rothkrantz, 2000;
Bartlett et al., 2003).
Με την αξιοποίηση ενός ανάλογου λογισμικού, του FaceReader™, γίνεται μια πρώτη
προσπάθεια στην παρούσα μελέτη να υπολογιστούν δεδομένα στάθμισης με τη χρήση
οπτικοακουστικού υλικού (βίντεο) σε φυσιολογικό πληθυσμό.
Συνολικά, στη μελέτη συμμετείχαν 86 άτομα η επιλογή των οποίων έγινε με βάση το
φύλο και την ηλικία τους. Εξετάστηκαν δύο ηλικιακές ομάδες, 20-30 ετών και
50-60, με σταθερή αναλογία ανδρών και γυναικών. Πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις
τόσο της υποκειμενικής εμπειρίας των συμμετεχόντων για το κάθε βίντεο όσο και
μετρήσεις της συναισθηματικής έκφρασης του προσώπου κατά τη διάρκεια της
προβολής.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, προκύπτει ότι είναι δυνατή η πρόκληση αυθόρμητων
συναισθηματικών εκφράσεων του προσώπου, η οποία μπορεί επιπλέον να
διαφοροποιηθεί ανάλογα με το βίντεο που προβάλλεται. Με μεγαλύτερη ευκολία
φαίνεται ότι παράγεται η έκφραση της χαράς ενώ πιο δύσκολα αυτή της έκπληξης
και του φόβου. Για την μεν έκπληξη, η δυσκολία ενδεχομένως οφείλεται στη
στιγμιαία διάρκεια της έκφρασης για τον δε φόβο σε μεθοδολογική αδυναμία ή και
δεοντολογικό περιορισμό. Τέλος, παρατηρήθηκε πως σε ορισμένα βίντεο η
εκφραστικότητα είναι κοινή σε άντρες και γυναίκες και ανεξάρτητη από την ηλικία
ενώ σε ορισμένα άλλα υπάρχουν σημαντικές διαφορές.
Η συνεισφορά της μελέτης έγκειται στην επιβεβαίωση της δυνατότητας πρόκλησης
των συναισθηματικών εκφράσεων αλλά και στη δυνατότητα υπολογισμού κανονικών
τιμών για κάθε βίντεο. Το τελευταίο αυτό επιτρέπει την αντικειμενική αξιολόγηση
της παραγωγής εκφράσεων του κάθε ατόμου για κάθε συναίσθημα και μπορεί
ενδεχομένως να αποτελέσει χρήσιμο κλινικό και ερευνητικό εργαλείο.
Λέξεις-κλειδιά:
Εκφράσεις προσώπου, Συναίσθημα, Πρόκληση συναισθημάτων, Στάθμιση, Αυθόρμητη έκφραση
