Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Καθηγητής Δαμηλάκης Ιωάννης, Ερευνήτρια Β του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Τερζούδη Γεωργία, Ερευνητής Α του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Παντελιάς Γαβριήλ
Περίληψη:
Τις τελευταίες δεκαετίες, η χρήση των ιοντιζουσών ακτινοβολιών κατά τις
ιατρικές πράξεις τόσο για διαγνωστικούς όσο και για θεραπευτικούς σκοπούς,
είναι ιδιαίτερα αυξημένη. Κατά τις ιατρικές αυτές πράξεις, αρκετά μεγάλο πλήθος
ασθενών εκτίθενται σε χαμηλές δόσεις ιοντίζουσας ακτινοβολίας, των οποίων όμως
η επίδραση δεν είναι πλήρως διευκρινισμένη έως σήμερα. Αντικείμενο επομένως της
παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτέλεσε η μελέτη της επίδρασης χαμηλών δόσεων
ακτινοβολίας, αντίστοιχων δόσεων στις οποίες εκτίθενται ασθενείς όπου
εφαρμόζονται τεχνικές Διαγνωστικής και Επεμβατικής Ακτινολογίας, με τη χρήση
βιολογικών μεθόδων όπως η κλασική μέθοδος βιοδοσιμετρίας, η μέθοδος
Μικροπυρήνων (Micronuclei), η μέθοδος ανάλυσης εστιών γ-Η2ΑΧ (γ-Η2ΑΧ foci) και
η μέθοδος μοριακής κυτταρογενετικής φθορίζοντος in situ υβριδισμού (FISH).
Μελετήθηκαν δείγματα περιφερικού αίματος συνολικά εννέα δοτών μετά από
ακτινοβόληση με δόσεις ακτινοβολίας 15, 30, 60, 100 και 200 mGy, καθώς και 0.5,
1 και 3Gy, με τη χρήση των παραπάνω μεθοδολογιών με σκοπό τη συσχέτιση της
έκθεσης με χρωμοσωματικές αλλοιώσεις (και επιδιόρθωση αυτών), χρωμοσωματική
αστάθεια και ανευπλοειδία, οι οποίες είναι διεθνώς αποδεκτές πως συμβάλλουν στο
μηχανισμό καρκινογένεσης μετά από έκθεση σε ακτινοβολία.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η κλασική μέθοδος ανάλυσης δικεντρικών χρωμοσωμάτων
στη μετάφαση καθώς και η μέθοδος μικροπυρήνων, δεν ανίχνευσαν στατιστικώς
σημαντική αύξηση χρωμοσωματικών αλλοιώσεων για δόσεις μικρότερες ή ίσες των 100
mGy, μη επιβεβαιώνοντας την επικινδυνότητα των χαμηλών αυτών δόσεων
ακτινοβολίας με τη χρήση των μεθοδολογιών αυτών.
Η μέθοδος ανάλυσης εστιών γ-Η2ΑΧ (γ-H2AX foci) αποτελεί την πιο ευαίσθητη
μέθοδο για την ανίχνευση χαμηλών δόσεων ιοντίζουσας ακτινοβολίας. Μετά από
ακτινοβόληση ακόμη και σε δόσεις 15 και 30 mGy, προκλήθηκε στατιστικώς
σημαντική αύξηση των μέσων τιμών των ακτινο-επαγόμενων γ-H2AX εστιών ανά
κύτταρο σε σχέση με τα μη-ακτινοβολημένα δείγματα (control) υποδεικνύοντας τη
μεγάλη ευαισθησία της μεθόδου αυτής. Ωστόσο, πρέπει να εφαρμόζεται
άμεσα μετά την έκθεση αφού αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως μισή ώρα μετά την
έκθεση η συχνότητα των εστιών γ-Η2ΑΧ είναι μέγιστη, ενώ στη συνέχεια μειώνεται
σημαντικά φτάνοντας σε 24 ώρες σε επίπεδα προ της έκθεσης.
Τέλος, μελετήθηκε η επαγωγή χρωμοσωματικής αστάθειας με τη μέθοδο ανίχνευσης
ασύμμετρων κυτταρικών διαιρέσεων. Τα πρώιμα αποτελέσματα υποδεικνύουν μία
στατιστικώς σημαντική δοσο-εξαρτώμενη αύξηση των ασύμμετρων κυτταρικών
διαιρέσεων μετά από έκθεση σε δόσεις ακτινοβολίας μεγαλύτερες των 50 mGy, 72
καθώς και 96 ώρες μετά την ακτινοβόληση.
Απαιτείται όμως περαιτέρω έρευνα τόσο για τη συσχέτιση της επαγωγής και της
επιδιόρθωσης των εστιών γ-Η2ΑΧ με τις βιολογικές επιπτώσεις σε επίπεδο
κυττάρου, όσο και για την εξέλιξη των ασύμμετρων διαιρέσεων των κυττάρων και τη
συσχέτισή τους με χρωμοσωματική αστάθεια και ανευπλοειδία. Αυτά θα συνέβαλαν
αποφασιστικά στη διαλεύκανση των μηχανισμών καρκινογένεσης από ακτινοβολία και
της επικινδυνότητας των χαμηλών δόσεων μετά από ιατρικές πράξεις.
Λέξεις-κλειδιά:
χαμηλές δόσεις ιοντιζουσών ακτινοβολιών, κλασική μέθοδος βιοδοσιμετρίας, μέθοδος μικροπυρήνων, μέθοδος ανάλυσης εστιών γ-Η2ΑΧ (γ-Η2ΑΧ foci), χρωμοσωματική αστάθεια
