Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Καρτερολιώτης Κ., Αναπληρωτής Καθηγητής, ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ
Γελαδάς Ν., Καθηγητής, ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ
Κοσκολού Μ., Λέκτορας, ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξανόμενο ερευνητικό ενδιαφέρον για την αναζήτηση των παραγόντων, διαμέσου των οποίων η Φυσική Δραστηριότητα (ΦΔ) συμβάλλει στη βελτίωση
της Ποιότητας Ζωής (ΠΖ). Πιο αναλυτικά, έχει βρεθεί ότι η ΦΔ προάγει την ΠΖ μέσω ατομικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων.
Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι το «φυσικό περιβάλλον» συσχετίζεται θετικά με τη ΦΔ, η οποία με τη σειρά της βελτιώνει
τη «φυσική και ψυχολογική υγεία» και την ΠΖ.
Ωστόσο, μέχρι τώρα, δεν έχουν διερευνηθεί οι ανωτέρω παράγοντες σε ένα ενιαίο θεωρητικό μοντέλο. Κατά τον ίδιο τρόπο,
στην Ελλάδα δεν υπάρχουν έρευνες εξέτασης της αιτιατής σχέσης μεταξύ ΦΔ και ΠΖ.
Συνεπώς, σκοπός της διατριβής ήταν η διερεύνηση της αιτιατής σχέσης μεταξύ ΦΔ και ΠΖ, εξετάζοντας ατομικούς, ψυχοκοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Ειδικότερα, αξιολογήθηκαν δύο κοινωνικογνωστικά θεωρητικά μοντέλα. Στο πρώτο, η «αυτοαποτελεσματικότητα στη ΦΔ», η «συναισθηματική επίδραση» και η «κοινωνική υποστήριξη για ΦΔ
από φίλους και οικογένεια » ήταν οι διαμεσολαβητικοί παράγοντες
στη σχέση μεταξύ ΦΔ και ΠΖ. Στο δεύτερο κοινωνικογνωστικό θεωρητικό μοντέλο, η «αυτοαποτελεσματικότητα στη ΦΔ» και
η «φυσική και ψυχολογική υγεία» αποτέλεσαν τους διαμεσολαβητικούς παράγοντες. Το συγκεκριμένο μοντέλο διευρύνθηκε με παράγοντες από την οικολογική θεωρία και
δημιουργήθηκαν δύο οικολογικά θεωρητικά μοντέλα ερμηνείας της σχέσης μεταξύ «φυσικού περιβάλλοντος γειτονιάς» και ΠΖ, τα οποία εξετάστηκαν. Στα οικολογικά μοντέλα η «κοινωνική υποστήριξη για ΦΔ από φίλους και οικογένεια
», η «αυτοαποτελεσματικότητα στη ΦΔ», η ΦΔ και η «φυσική και ψυχολογική υγεία» τοποθετήθηκαν ως διαμεσολαβητικοί παράγοντες.
Τα προτεινόμενα θεωρητικά μοντέλα αξιολογήθηκαν ξεχωριστά για τον κάθε ένα από τους ακόλουθους δείκτες ΦΔ: ΦΔ κατά το βάδισμα, μέτριας έντασης ΦΔ, υψηλής έντασης ΦΔ και ολική ΦΔ. Τέλος, το διερευνητικό ερώτημα που διατυπώθηκε αφορούσε
στον εντοπισμό του θεωρητικού μοντέλου με την καλύτερη εφαρμογή στα δεδομένα.
ΜΕΘΟΔΟΣ
Για τον εντοπισμό των συμμετεχόντων, προσεγγίστηκαν
αρκετά δημοτικά και ιδιωτικά γυμναστήρια της Περιφέρειας Αττικής.
Τα κριτήρια επιλογής των συμμετεχόντων ήταν τα εξής: (α)
ηλικία 18-65 ετών, (β) ΦΔ τους περισσότερους μήνες του έτους της διεξαγωγής της μελέτης με συχνότητα τουλάχιστον δύο φορές ανά εβδομάδα και (γ) όχι ελλείπουσες τιμές στα ερωτηματολόγια.
752 αθλούμενοι υπέγραψαν το έντυπο συγκατάθεσης και συμμετείχαν στην έρευνα.
Για την αξιολόγηση της ΠΖ, χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο εκτίμησης της «Ικανοποίησης από τη Ζωή», ενώ για την εξέταση
της ΦΔ, αξιοποιήθηκε το «Διεθνές Ερωτηματολόγιο ΦΔ». Επίσης, για την αποτίμηση της «φυσικής και ψυχολογικής υγείας»
χρησιμοποιήθηκε η «Επισκόπηση Υγείας SF -36».
Κατά τον ίδιο τρόπο, αξιοποιήθηκαν τα ερωτηματολόγια αξιολόγησης της «Αυτοαποτελεσματικότητας στη ΦΔ», της «Κοινωνικής Υποστήριξης για ΦΔ από Φίλους και Οικογένεια»,
του «Φυσικού Περιβάλλοντος Γειτονιάς», καθώς και ο παράγοντας της «Ελκυστικότητας» τη ς κλίμακας «Ανάμιξης στην Αναψυχή».
Για τον υπολογισμό του Δείκτη Σωματικής Μάζας (ΔΣΜ) και του δείκτη περιφέρειας μέσης προς την περιφέρεια ισχίων, μετρήθηκαν το σωματικό βάρος και ανάστημα και οι περιφέρειες της μέσης και των ισχίων.
Στις στατιστικές αναλύσεις συμπεριλήφθηκαν οι δείκτες περιγραφικής στατιστικής, ο συντελεστής συσχέτισης r του
Spearman και η επεξεργασία των προτεινόμενων θεωρητικών μοντέλων , η οποία έγινε με τη μέθοδο των μοντέλων με δομικές εξισώσεις (Structural Equation Modeling, SEM). Όσον αφορά σ
τα θεωρητικά μοντέλα, πρώτα εξετάστηκε η βέλτιστη εφαρμογή των μοντέλων μέτρησης μέσω της επιβεβαιωτικής παραγοντικής ανάλυσης και στη συνέχεια, αξιολογήθηκε η βέλτιστη προσαρμογή των μοντέλων αιτιατής σχέσης. Τέλος, οι στατιστικές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν με τα στατιστικά προγράμματα SPSS 17 και AMOS 16. Πριν την κύρια έρευνα διεξήχθη πιλοτική μελέτη, στην οποία εξετάστηκε η εγκυρότητα και η αξιοπιστία επτά ερωτηματολογίων.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Από τους συμμετέχοντες στην έρευνα, εξαιρέθηκαν 68 άτομα
Που δεν πληρούσαν τα κριτήρια επιλογής και το τελικό δείγμα
Αποτέλεσαν 684 άτομα, 206 (30.12%) άνδρες και 478 (69.88%) γυναίκες, ηλικίας 18 -65 ετών (μέση τιμή=39.16±13.52 έτη).
Τα προτεινόμενα θεωρητικά μοντέλα εμφάνισαν καλή εφαρμογή στα δεδομένα και εξήγησαν χαμηλό ποσοστό της διασποράς της ΠΖ, εύρημα το οποίο επιβεβαιώθηκε και για τους τέσσερις δείκτες ΦΔ. Επίσης, το κοινωνικογνωστικό μοντέλο και τα οικολογικά θεωρητικά μοντέλα που εμπεριέχουν τους παράγοντες της «φυσικής και ψυχολογικής υγείας», σε σχέση με το
κοινωνικογνωστικό μοντέλο που δεν περιλαμβάνει τους παράγοντες «υγείας», παρουσίασαν καλύτερη εφαρμογή και ερμήνευσαν υψηλότερο ποσοστό της διασποράς της ΠΖ.
Ωστόσο, δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές στην εφαρμογή
μεταξύ του κοινωνικογνωστικού μοντέλου και των οικολογικών θεωρητικών μοντέλων , τα οποία συμπεριλαμβάνουν τη
«φυσική και ψυχολογική υγεία». Αναλυτικότερα, σύμφωνα με το κοινωνικογνωστικό μοντέλο, στο οποίο δεν εμπεριέχονται οι παράγοντες «υγείας», η έμμεση επίδραση της ΦΔ στην ΠΖ
δεν ήταν σημαντική. Αντίθετα, στο κοινωνικογνωστικό
θεωρητικό μοντέλο, που συμπεριλήφθηκε η «υγεία»,
η ΦΔ προκάλεσε θετικές αλλαγές στην «αυτοαποτελεσματικότητα στη ΦΔ», η οποία με τη σειρά της βελτίωσε τόσο τη «φυσική»
όσο και την «ψυχολογική υγεία» που επέδρασαν ευεργετικά την ΠΖ. Σχετικά με τα οικολογικά θεωρητικά μοντέλα, διαπιστώθηκε ότι αφ’ ενός το «φυσικό περιβάλλον γειτονιάς» επηρέασε έμμεσα και θετικά την ΠΖ μέσω της «κοινωνικής υποστήριξης για ΦΔ
από φίλους και οικογένεια», της «αυτοαποτελεσματικότητας στη ΦΔ», της ΦΔ και της «φυσικής και ψυχολογικής υγείας» και αφ’ ετέρου η σχέση μεταξύ της «αυτοαποτελεσματικότητας στη ΦΔ» και της ΦΔ ήταν θετική και παρουσίασε αμφίδρομη κατεύθυνση.
Επίσης, βρέθηκε ότι το «φυσικό περιβάλλον γειτονιάς» βελτίωσε την «ψυχολογική υγεία», η οποία με τη σειρά της επηρέασε άμεσα και θετικά την ΠΖ. Τέλος, παρατηρήθηκε ότι η «ψυχολογική υγεία» είχε την υψηλότερη άμεση επίδραση στην ΠΖ.
Τα συγκεκριμένα ευρήματα επιβεβαιώθηκαν και για τους τέσσερις δείκτες ΦΔ.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η αιτιατή σχέση μεταξύ ΦΔ και ΠΖ
Ήταν αφ’ ενός έμμεση και θετική και αφ’ ετέρου σημαντική
μέσω των διαμεσολαβητικών παραγόντων της «αυτοαποτελεσματικότητας στη ΦΔ» και της «φυσικής και ψυχολογικής υγείας». Κατά τον ίδιο τρόπο, η σχέση μεταξύ «φυσικού περιβάλλοντος γειτονιάς» και ΠΖ ήταν έμμεση θετική
και ερμηνεύτηκε από τους διαμεσολαβητικούς παράγοντες της «κοινωνικής υποστήριξης για ΦΔ από φίλους και οικογένεια
», της «αυτοαποτελεσματικότητας στη ΦΔ», της ΦΔ και της
«φυσικής και ψυχολογικής υγείας».
Τα ευρήματα αυτά δείχνουν τη συνεισφορά της
οικολογικής θεωρίας στη μελέτη των συγκεκριμένων σχέσεων
