Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Παπαδοπούλου Καλλιρόη, Επίκουρη καθηγήτρια, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στη Προσχολική Ηλικία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Περίληψη:
Υιοθετώντας την θεωρητική προσέγγιση των Foucault, Goffman, Du Plesis, Malacrida, De Waele & Van Hove σε σχέση με τα χαρακτηριστικά της ιδρυματικής ζωής, τα οποία συνίστανται στον έλεγχο των ενοίκων από τα μέλη του προσωπικού, στην δημιουργία απόστασης μεταξύ των δύο ομάδων και στην συγκρότηση της φροντίδας ως επαγγλεματοποιημένη διαδικασία και όχι ως υποστήριξη των ενοίκων προς την αυτονόμηση τους, η εργασία αυτή συνιστά μια απόπειρα διερεύνησης των ανωτέρω μελετώντας τις αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών του προσωπικού και των ενοίκων στην συγκεκριμένη συνθήκη της επιτέλεσης των δραστηριοτήτων ατομικής υγιεινής των ενοίκων, όπως αυτές λαμβάνουν χώρα σε ένα οικοτροφείο ατόμων με αυτισμό.
Κεντρικό ερώτημα της εργασίας αυτής είναι το εάν και πώς οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών του προσωπικού και των ενοίκων συγκροτούν τόσο για τα μέλη του προσωπικού όσο και για τους ενοίκους συγκεκριμένους ρόλους, τι μορφή έχουν αυτοί οι ρόλοι και πώς τα μοτίβα συμπεριφοράς των μελών του προσωπικού συγκροτούν την διαδικασία του ελέγχου, την διαδικασία δημιουργίας απόστασης μεταξύ εργαζομένων και ενοίκων και την διαδικασία της φροντίδας.
Η διερεύνηση των ανωτέρω ερωτημάτων επιχειρείται μέσα από την πραγματοποίηση μιας ποιοτικής μελέτης, κύρια μέθοδος της οποίας είναι η μη συμμετοχική παρατήρηση, στο φυσικό περιβάλλον του οικοτροφείου, των αλληλεπιδράσεων που λαμβάνουν χώρα μεταξύ προσωπικού και ενοίκων κατά την διάρκεια επαναλαμβανόμενων, καθημερινών διαδικασιών, όπως είναι η ατομική υγιεινή. Παρατηρήθηκαν για τρεις μήνες συγκεκριμένες ρουτίνες ατομικής υγιεινής (βούρτσισμα δοντιών, απόδυση, ένδυση) δύο ενοίκων και οι αλληλεπιδράσεις τους με δύο μέλη του προσωπικού του οικοτροφείου.
Τα ευρήματα έδειξαν σημαντικές διαφορές στις αλληλεπιδράσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ της κάθε συμμετέχουσας-εργαζόμενης και των δύο ενοίκων.
Από τις παρατηρήσεις που πραγματοποιήθηκαν φάνηκε ότι μέσω του είδους των λεκτικών (π.χ. επίδοση εντολών) και μη λεκτικών (π.χ. πρόκληση φόβου μέσω του βλέμματος) ενεργειών της, η εργαζόμενη Νο 1 συγκρότησε κυριαρχικό ρόλο κατά την επιτέλεση των διαδικασιών της ατομικής υγιεινής των ενοίκων και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι ένοικοι να συγκροτήσουν στις ίδιες αλληλεπιδράσεις κυρίως, παθητικό ρόλο. Επίσης, συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς της εργαζόμενης Νο1 συγκρότησαν την διαδικασία του ελέγχου των ενοίκων και την δημιουργία απόστασης μεταξύ της ίδιας και των ενοίκων. Ως προς την φροντίδα των ενοίκων αυτή συγκροτήθηκε ως επαγγελματοποιημένη διαδικασία μέσω απρόσωπων και, επαναλαμβανόμενων μοτίβων στην συμπεριφοράς της και τελικά, κατέληξε να είναι φορέας πειθάρχησης των ενοίκων.
Η εργαζόμενη Νο2 μέσω των λεκτικών (π.χ. ανάπτυξη διαλόγου) και μη λεκτικών της ενεργειών (χαμόγελο, άγγιγμα, βλεμματική επαφή) συγκρότησε κυρίως υποστηρικτικό ρόλο με την παρουσία στοιχείων μητριαρχικού ρόλου στις αλληλεπιδράσεις της με τους ενοίκους, με απόρροια, οι ένοικοι στις ίδιες αλληλεπιδράσεις να συγκροτήσουν κυρίως ενεργητικό ρόλο. Στις αλληλεπιδράσεις της εργαζόμενης Νο2 ο έλεγχος συγκροτήθηκε σε μικρότερο βαθμό, μέσω μοτίβων συμπεριφοράς, όπως η παρότρυνση και η ενίσχυση. Τα μοτίβα συμπεριφοράς της εργαζόμενης Νο2 κυρίως μείωναν την απόσταση της με τους ενοίκους, χωρίς να καταφέρουν να την μειώσουν εντελώς, ενώ η διαδικασία της φροντίδας άλλοτε συγκροτήθηκε ως επαγγελματοποιημένη και άλλοτε ως υποστήριξη.
Βασική διαπίστωση της παρούσας μελέτης είναι ότι η εργαζόμενη Νο2 καταφέρνει, έως ένα βαθμό να υπερβεί την κουλτούρα που διέπει την ζωή σε ένα κλειστό σύστημα διαβίωσης, όπως είναι το οικοτροφείο. Ωστόσο, δεν καταφέρνει επί της ουσίας να αμφισβητήσει την ιδεολογία της κανονικοποίησης, η οποία εξαρχής τοποθετεί ομάδες αναπήρων, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων που φέρουν την διάγνωση του αυτισμού σε κλειστά συστήματα διαβίωσης.
Λέξεις-κλειδιά:
αυτισμός, κλειστό σύστημα διαβίωσης, δραστηριότητες ατομικής υγιεινής αλληλεπιδράσεις, ρόλοι, έλεγχος, απόσταση, φροντίδα
