Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ευθυμία Μαυρομιχάλη, Επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Δημήτρης Παυλόπουλος, Αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Δήμητρα Λαμπροπούλου, Λέκτορας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Πρωτότυπος Τίτλος:
Όψεις του αστικού τοπίου στη Νεοελληνική ζωγραφική. Σπύρος Βασιλείου, Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας
Μεταφρασμένος τίτλος:
Όψεις του αστικού τοπίου στη Νεοελληνική ζωγραφική. Σπύρος Βασιλείου, Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας
Περίληψη:
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνήσει τις απεικονίσεις του αστικού τοπίου στο έργο των καλλιτεχνών Σπύρου Βασιλείου (1902-1985), Γιάννη Τσαρούχη (1910-1989) και Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα (1906-1994).
Για την προσέγγιση του θέματος αξιοποιήσαμε το υλικό μας από τα επιστημονικά πεδία της Ιστορίας, της Ιστορίας της Τέχνης και της Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής. Συγκεκριμένα, εξετάσαμε τις έννοιες του πολιτισμικού τοπίου, της ελληνικότητας, του μοντερνισμού, της παράδοσης και της νοσταλγίας. Επίσης, εξετάσαμε την Αθήνα στο διάστημα του Μεσοπολέμου, όταν η πόλη δημιουργεί ένα νέο πρόσωπο, ώστε να διαμορφώσουμε το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλάισιο της εποχής. Οι τρεις καλλιτέχνες και το έργο τους μελετήθηκαν συνθετικά με βάση τα παραπάνω δεδομένα.
Οι τρεις ζωγράφοι που έχουν επιλεγεί ζήσανε την ίδια χρονική περίοδο και τάχθηκαν υπέρ του αιτήματος για μια επιστροφή στις ρίζες. Ο κοινός τους άξονας είναι αυτή η ανάγκη για έναν επαναπροσδιορισμό της ελληνικής παράδοσης και η επιθυμία για μια ανανέωση της σχέσης με το παρελθόν, παράλληλα πάντα με τις επιδιώξεις του μοντερνισμού και των κινημάτων της πρωτοπορίας της εποχής τους, ώστε η ελληνική τέχνη να αποκτήσει νέα χαρακτηριστικά και την δική της αισθητική, αντάξια να σταθεί στο διεθνές καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της εποχής. Ωστόσο, το έργο τους εικαστικά διαφέρει, όπως επίσης αποκλίνουν οι αναφορές τους, οι τρόποι πρόσληψης και φυσικά τα βιώματα και οι ιστορίες τους. Η σχέση που θα αναπτύξουν οι καλλιτέχνες των δεκαετιών από το 1930 και μετά με το τοπίο, και που θα καθορίσουν την εξέλιξη της ελληνικής τέχνης μέχρι και στα μεταπολεμικά χρόνια στην Ελλάδα διαμορφώνεται σταδιακά και αποτελεί μέρος των ευρύτερων αναζητήσεων της εποχης.
Το προσωπικό αφήγημα του κάθε δημιουργού για την πόλη, ξεδιπλώνεται μέσα από τους τρόπους με τους οποίους προσεγγίζει το τοπίο της στο έργο του. Η σχέση των καλλιτεχνών με το αστικό τοπίο διαγράφει μια χωροχρονική πορεία. Οι δημιουργοί κάνουν μια ανάγνωση του χρόνου της πόλης. Οι μνήμες και τα βιώματα της προσωπικής τους ζωής τέμνονται με το παρελθόν της πολής. Τα νεοκλασικά κτίρια και μέγαρα, τα χαμόσπιτα με τις αυλές, τα μνημεία, οι γειτονιές, οι δρόμοι και τα σοκάκια, βρίσκονται ακόμα εκεί, σαν μάρτυρες ενός χρόνου που έχει παρέλθει. Και καθώς ο χρόνος περνάει από πάνω τους και τα απειλεί με αφανισμό, η μνήμη φαίνεται να είναι η μόνη κινητήριος δύναμη που μπορεί να τα “ζωντανέψει” και να δώσει αξία στην ύπαρξή τους.
Ο Σπύρος Βασιλείου, ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Νικολής Χατζηκυριάκος Γκίκας, είναι τρεις ζωγράφοι που βίωσαν τις μεγάλες πολιτισμικές αλλαγές του μεσοπολέμου.
Η εργασία διατρέχοντας τις δημιουργίες των ζωγράφων αποπειράθηκε να απαντήσει στο ερώτημα κατά πόσο τα έργα τους ενισχύουν ή ανατρέπουν την ιστορική «αντικειμενική» γνώση της πόλης. Τα έργα που εξετάστηκαν δεν αντιπροσωπεύουν στην πλειονότητα τους την πραγματικότητα του αστικού τοπίου εκείνης της εποχής.
Ενώ το τοπίο είναι αναγνωρίσιμο και φυσικά βλέποντάς το μεταφερόμαστε σε μια άλλη εποχή, ωστόσο ο χρόνος του, δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την εποχή του. Η πόλη εξιδανικεύεται, γίνεται σύμβολο μιας παρελθούσας ουτοπίας. Φυσικά, ο καθένας ζωγράφος πλάθει την μυθολογία της με βάση της δικές του αναφορές και εικαστικές προτιμήσεις.
Λέξεις-κλειδιά:
Νεοελληνική ζωγραφική, αστικό τοπίο, πολιτισμικό τοπίο, Σπύρος Βασιλείου, Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας
