Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ιωάννης Γαλαντόμος, Επίκουρος Καθηγητής Γλωσσολογίας, ΠΤΔΕ/ ΔΠΘ
Ευγενία Μαγουλα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Γλωσσολογίας, ΠΤΔΕ/ ΕΚΠΑ
Γεωργία Κατσούδα, Ερευνήτρια Α΄Βαθμίδας, Ακαδημία Αθηνών
Περίληψη:
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η θέση του μεταφορικού λόγου κι ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται αυτός στα εγχειρίδια διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Η εργασία χωρίζεται σε επτά κεφάλαια κατανεμημένα σε δύο μέρη: θεωρητικό και ερευνητικό.
Στο θεωρητικό μέρος ακολουθήθηκαν οι προσεγγίσεις της γνωσιακής γλωσσολογίας. Συγκεκριμένα, αφού διασαφηνίστηκαν οι όροι «σχηματικός λόγος», «σχήματα λόγου», «συνυποδήλωση», «μεταφορικός λόγος», έγινε ιδιαίτερη αναφορά στην έννοια της μεταφοράς, που η γνωσιακή γλωσσολογία την προσεγγίζει ως αναπόσπαστο μέρος του ανθρώπινου αντιληπτικού συστήματος. Σ΄ αυτό το πλαίσιο διαφοροποιείται η διάκριση μεταξύ κυριολεξίας- μεταφοράς και μεταφοράς- μετωνυμίας. Στη συνέχεια, μελετήθηκαν οι ιδιωτισμοί που η γνωσιακή γλωσσολογία δεν τους αντιμετωπίζει ως αυθαίρετες κατασκευές, αλλά ως προϊόντα του ανθρώπινου εννοιολογικού συστήματος. Για την επαρκή μελέτη των ιδιωτισμών της ελληνικής διαπιστώσαμε ότι πρέπει να αντληθούν στοιχεία και από τα πέντε μοντέλα περιγραφής τους (σημασιολογικό, συντακτικό, λεξικαλιστικό, λειτουργικό και λεξικογραφικό). Ο ορισμός που υιοθετήθηκε στην παρούσα μελέτη για τους ιδιωτισμούς είναι ότι αποτελούν πολυλεξικά σύνολα των οποίων το ένα συστατικό είναι απαραιτήτως ρήμα.
Ακολούθως παρουσιάστηκε η θέση που κατέχει ο μεταφορικός λόγος στο Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών (ΚΕΠΑ). Συγκεκριμένα διαπιστώθηκε πως από το επίπεδο Α2 κιόλας οι μαθητές θα πρέπει να έρχονται σε επαφή και να εξοικειώνονται σταδιακά με τον μεταφορικό λεξιλόγιο. Οι απόψεις αυτές, άλλωστε, στηρίχθηκαν στη διεθνή βιβλιογραφία, σύμφωνα με την οποία πρέπει να δοθεί έμφαση στον κινητροδοτούμενο χαρακτήρα της γλώσσας που δεν λειτουργεί αυθαίρετα. Ευρέως αναγνωρίζονται τρεις μορφές γλωσσικής κινητροδότησης: απεικονισμός, κινητροδοτούμενη φωνολογική επέκταση της φρασεολογίας, κινητροδοτούμενη σημασιολογική επέκταση. Η ανάδειξη του κινητροδοτούμενου χαρακτήρα της γλώσσας μπορεί να συντελέσει στην κατάκτηση της μεταφορικής και της ιδιωτισμικής ικανότητας, δηλαδή της δυνατότητας κάθε ξένου ομιλητή να κατανοεί και να χρησιμοποιεί το μεταφορικό λεξιλόγιο και τους ιδιωτισμούς στη ξένη/ δεύτερη γλώσσα.
Αφού αναδείξαμε τη σπουδαιότητα του σχηματικού λόγου στην εκμάθηση της δεύτερης/ξένης γλώσσας, μελετήσαμε την παρουσία που έχει αυτός σε τριάντα εγχειρίδια της ελληνικής ως ξένης γλώσσας των επιπέδων Α2- Γ2. Στην ελληνική βιβλιογραφία δεν έχει πραγματοποιηθεί ανάλογη έρευνα. Ειδικότερα, ελέγξαμε αν τα εγχειρίδια ανταποκρίνονται σε ό, τι προβλέπεται σχετικά με τον μεταφορικό λόγο από το ΚΕΠΑ για κάθε επίπεδο γλωσσομάθειας. Επιπλέον, μελετήσαμε τους τρόπους με τους οποίους παρουσιάζεται ο μεταφορικός λόγος. Οι διαπιστώσεις μας επιβεβαίωσαν την αρχική υπόθεση για την περιορισμένη και μη συστηματική παρουσία του σχηματικού λόγου στα εγχειρίδια. Ωστόσο, οφείλουμε να σημειώσουμε την πρόοδο που έχει συντελεστεί μετά το 2010.
Στο τέλος της μελέτης παρουσιάζονται ορισμένες προτάσεις για τη διδασκαλία του σχηματικού λεξιλογίου και επισημαίνεται η ανάγκη να συνεχιστεί η έρευνα για τη διαμόρφωση ενός πιο σύγχρονο υλικού που θα αξιοποιεί συνδυαστικά τόσο τις παραδοσιακές μεθόδους (οργάνωση λεξιλογίου σε θεματικούς κύκλους) όσο και τα πορίσματα της γνωσιακής θεώρησης.
Λέξεις-κλειδιά:
Σχηματικός λόγος, μεταφορά, ιδιωτισμός, εγχειρίδια διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης
