Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Διονύσιος Καλαμάκης, Αν. καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Φώτιος Δημητρακόπουλος, Ομ. καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Αντώνιος Παναγιώτου, Καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Ταξιάρχης Κόλιας, Καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Γρηγόριος Παπαγιάννης, Καθηγητής, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, ΔΠΘ
Κωνσταντίνος Παΐδας, Αν. καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Δημοσθένης Στρατηγόπουλος, Επ. καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, ΔΠΘ
Περίληψη:
Τὴν ὑπογραφὴ τοῦ ἑνωτικοῦ ὅρου τῆς συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας, ποὺ πραγματοποιήθηκε στὶς 5 Ἰουλίου τοῦ 1439, καὶ τὸν ὁποῖο ὑπέγραψαν κληρικοὶ τῆς ἀνατολικῆς καὶ δυτικῆς ἐκκλησίας, καὶ ὁ αὐτοκράτωρ Ἰωάννης Η΄ Παλαιολόγος, ἀκολούθησαν πολλὰ καὶ ἰδιαιτέρως σημαντικὰ γεγονότα ποὺ ἐπηρέασαν τὴν ζωὴ καὶ τὴν πορεία τοῦ Βυζαντίου καὶ τῆς Δύσεως στὸν ἱστορικό, κοινωνικό, πολιτικὸ καὶ ἐκκλησιαστικὸ τομέα. Ἡ περιγραφή, μελέτη καὶ ἀξιολόγηση τῶν σημαντικῶν αὐτῶν γεγονότων ποὺ ἀρχίζουν ἀπὸ τὴν ἑπομένη τῆς ὑπογραφῆς τοῦ ὅρου καὶ ἐκτείνονται μέχρι τὴν σύγκληση τῆς Πανορθοδόξου συνόδου τῆς Κωνσταντινουπόλεως (1483-1484), κατὰ τὴν ὁποία καταργήθηκε ἐπισήμως ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη ἐκκλησία ἡ ἕνωση, ἀποτελεῖ τὸ ἀντικείμενο τῆς παρούσης διατριβῆς.Τὰ γεγονότα αὐτὰ ἐξετάζονται κυρίως ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ συνόλου τῶν ἀφορώντων σὲ αὐτὰ βυζαντινῶν κειμένων ὡς ἄμεσων πηγῶν, οἱ ὁποῖες ἀντιμετωπίζονται κριτικῶς ἀπὸ φιλολογικῆς, ἱστορικῆς ἀλλά, ἐν μέρει, καὶ θεολογικῆς σκοπιᾶς. Ἐξίσου κριτικῶς ἀντιμετωπίζεται ἡ μεταγενέστερη διεθνὴς βιβλιογραφία ἐπὶ τοῦ θέματος μὲ σκοπὸ τὴν ἀποκατάσταση τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας, τὸν φωτισμὸ σκοτεινῶν σημείων σὲ αὐτὴ καὶ τὴν ὀρθὴ ἀντιμετώπιση πολιτικῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν ἡγετῶν, ὅπως τῶν Ἰωάννη Η΄ Παλαιολόγου καὶ Κωνσταντίνου ΙΑ΄, ἀλλὰ καὶ τῶν Γεωργίου-Γενναδίου Σχολαρίου καὶ Μάρκου Εὐγενικοῦ, οἱ ὁποῖοι πρωταγωνίσθησαν κατὰ τὴν πρὸς ἐξέταση περίοδο.Τὸ πρῶτο σημαντικὸ γεγονὸς ποὺ περιγράφεται καὶ ἀναλύεται εἶναι τὸ ταξίδι τῆς ἐπιστροφῆς τῶν Βυζαντινῶν, διότι ἐκεῖ παρουσιάζονται οἱ ἀντιδράσεις τῶν ὀρθοδόξων κατοίκων, ποὺ τελοῦσαν ὑπὸ λατινικὴ κυριαρχία, καὶ οἱ ὁποῖες ἐξεφράσθησαν κατὰ τὴν διέλευση καὶ στάθμευση τῆς ἑλληνικῆς ἀντιπροσωπείας γιὰ ἀνεφοδιασμὸ καὶ ἀνάπαυση ἀπὸ τὰ συγκεκριμένα μέρη.Ἰδιαίτερη ἔμφαση κατόπιν δίδεται στὴν ἄφιξη τῆς ἀντιπροσωπείας στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἐκεῖ ἀναφερόμαστε σὲ ὅλες τὶς ἀντιδράσεις τῶν κατοίκων τῆς Πόλεως, κληρικῶν καὶ λαϊκῶν, ἀρχόντων καὶ ἀστῶν, ποὺ εἶχαν ὁμολογουμένως μεγάλη σημασία γιὰ τὴν τήρηση τοῦ ὅρου ὑπογραφῆς τῆς ἑνώσεως.Ἡ ἐκλογὴ καὶ ἀνάρρηση νέου πατριάρχου στὸν χηρεύοντα πατριαρχικὸ θρόνο εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ θέματα ποὺ διαπραγματεύεται ἡ διατριβή, ἀλλὰ περισσότερο δίδεται ἔμφαση στὴν σύνοδο τῶν Ἱεροσολύμων τοῦ 1443, ἡ ὁποία μέχρι τώρα δὲν εἶχε τύχει τῆς δεούσης προσοχῆς καὶ μελέτης καὶ μάλιστα εἶχε ἐπιχειρηθεῖ ἡ παρερμηνεία της.Ἡ διατριβὴ ἐξετάζει κατόπιν τὰ ἰδιαιτέρως σημαντικὰ γεγονότα τοῦ ἔτους 1445, δηλαδὴ τὴν ἀνάρρηση νέου πατριάρχου στὸν πατριαρχικὸ θρόνο, τοῦ Γρηγορίου Γ΄ Μαμμῆ, μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Μητροφάνους Β΄, καὶ τὶς δεκαπέντε θεολογικὲς συνεδριάσεις ποὺ διεξήχθησαν στὸ ἀνάκτορο τοῦ Ξυλαλᾶ, ἐνῶ προχωρεῖ καὶ στὴν ἐξιστόρηση τῶν γεγονότων τοῦ ἔτους 1450. Συγκεκριμένα πρῶτον στὴν μοναχικὴ κουρὰ τοῦ Γεωργίου-Γενναδίου Σχολαρίου, ἀλλά, κυρίως, ἀφιερώνει μέγα μέρος στὴν ψευδῆ σύνοδο τοῦ 1450, τὴν ὁποία θεωροῦμε ὅτι γιὰ πρώτη φορὰ θέτουμε στὶς σωστές της διαστάσεις καὶ τὴν παρουσιάζουμε ὅπως πραγματικὰ δὲν συνέβη ποτέ.Τὸ ἔτος 1451 ἔχουμε τὴν ἑκούσια ἀναχώρηση τοῦ πατριάρχου Γρη-γορίου Γ΄ καὶ τὴν καταφυγή του στὴν Ρώμη.Ἡ ἑνωτικὴ Λειτουργία τῆς 12ης Δεκεμβρίου τοῦ 1452 εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ θέματα ποὺ ἀπασχολεῖ τὴν διατριβὴ καί, βεβαίως, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ λείψει ἡ ἀναφορὰ στὶς κοινωνικοπολιτικὲς συνέπειες ποὺ ἐπέφερε ἡ ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὸ 1453 καὶ στὴν ὁποία σημαίνοντα ρόλο διαδραμάτισε ἡ ἕνωση τοῦ 1439.Τέλος ἡ διατριβὴ ἀναφέρεται ἐκτενέστατα καὶ ἀναλυτικώτατα στὴν Πανορθόδοξη σύνοδο τῆς Κωνσταντινουπόλεως (1483-1484), ἡ ὁποία ἀκύρωσε τὸν φλωρεντινὸ ὅρο ἑνώσεως.Ἐπιλέγοντας, σύντομη ἀναφορὰ γίνεται στὶς ἀντιδράσεις ποὺ προκλήθηκαν ἀπὸ τὴν ἐπίσημη κατάργηση τῆς ἑνώσεως ἐκ μέρους τῆς δυτικῆς ἐκκλησίας.
