Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
1. Γιόση Μαρία, Καθηγήτρια, Φιλολογία, ΕΚΠΑ
2. Λεντάκης Βασίλειος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Φιλολογία, ΕΚΠΑ
3. Βερτουδάκης Βασίλειος, Επίκουρος Καθηγητής, Φιλολογία, ΕΚΠΑ
4. Παπαθωμάς Αμφιλόχιος, Καθηγητής, Φιλολογία, ΕΚΠΑ
5. Κωνσταντάκος Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής, ΕΚΠΑ
6. Χριστόπουλος Μενέλαος, Καθηγητής, Φιλολογία, Πανεπιστήμιο Πατρών
7. Στεφανής Αθανάσιος, Ερευνητής, Ακαδημία Αθηνών
Περίληψη:
“ Η αρχαιολογία της μοναξιάς. Η απομόνωση του σοφόκλειου τραγικού ήρωα μεταξύ ήθους και μύθου.”
Η διατριβή αυτή ερευνά την έννοια της μοναξιάς του σοφόκλειου τραγικού ήρωα, ως στοιχείο του ήθους του αλλά και δομικό στοιχείο του μύθου του, όπως τον πραγματεύεται ο Σοφοκλής. Έχει ήδη υπογραμμιστεί από διάφορες μελέτες ότι ο σοφόκλειος τραγικός ήρωας ενεργεί μόνος, αποκλίνει ή αποκλείεται με τη συμπεριφορά του από την κοινότητα και έχει την ισχυρή εντύπωση ότι έχει εγκαταλειφθεί από τους θεούς. Ωστόσο δεν έχει γίνει κάποια εκτεταμένη ανάλυση της συνείδησης του ήρωα για την απομόνωση του, του τρόπου με τον οποίο αυτός και τα άλλα πρόσωπα την αντιλαμβάνονται, των παραγόντων ή των καταστάσεων που την προκαλούν και των συναισθημάτων που συνεπάγονται, των τρόπων που την αντιμετωπίζει ή μάλλον των τρόπων που επιλέγει να την επιτείνει. Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί πολλές μελέτες για την εσωτερικότητα και τα συναισθήματα των Αρχαίων Ελλήνων, αλλά το συναίσθημα της μοναξιάς απουσιάζει εντελώς από αυτές τις αναλύσεις, καθώς εγγράφεται ως ένα συναίσθημα της μετα-βιομηχανικής εποχής του 20ού αι. Το ερώτημα, όμως, είναι πώς μπορεί ένα συναίσθημα ή έστω μια εσωτερική κατάσταση, που θεωρείται εγγενής της ανθρώπινης ύπαρξης, να απουσιάζει σε ανθρώπους άλλων ιστορικών εποχών. Aκόμα και η επιστήμη της ψυχολογίας δεν εστίασε στο συναίσθημα αυτό παρά μόνο πρόσφατα, μολονότι τα συμπτώματα που τη συνοδεύουν (άγχος, κατάθλιψη) είχαν αναλυθεί διεξoδικά. Σε αυτή τη διατριβή θα επιχειρηθεί η ανάλυση των διαφόρων εκδοχών της μοναξιάς των κεντρικών τραγικών μορφών στα σωζόμενα σοφόκλεια δράματα αξιοποιώντας όρους της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της φιλοσοφίας, αλλά κυρίως εστιάζοντας στη γλώσσα των ηρώων και την οργάνωση του μυθολογικού υλικού από τον ποιητή. Ο σοφόκλειος ήρωας βρίσκεται συχνά σε καταστάσεις εκούσιας ή ακούσιας μόνωσης (νόσος, μανία, απώλεια κοινωνικής ταυτότητας, εξορία, πένθος, ερωτική απόρριψη, γήρας), έτοιμος να επιτελέσει μοναχικές πράξεις (μοναχικές επιθέσεις, μοναχικές ταφές, μοναχικές αυτοκτονίες) και να υποστεί μόνος του τις καταστροφικές συνέπειες. Ο όρος “αρχαιολογία της μοναξιάς” χρησιμοποιήθηκε γιατί σε αυτή τη μελέτη θα επιχειρηθεί η αναζήτηση των απαρχών ενός τόσο κοινού σήμερα συναισθήματος, το οποίο όμως εγγράφεται στην ίδια την ουσία της ανθρώπινης φύσης· η φύση και ο πολιτισμός, η θνητότητα και η αιωνιότητα, το οικείο και το ανοίκειο, το μιαρό και το ιερό, το νοσούν και το υγιές, το συμβατικό και το διαφορετικό, η νόρμα και η υπερβολή, το αρσενικό και το θηλυκό, ο εαυτός και ο Άλλος, η νιότη και το γήρας, το πρόσωπο και η κοινωνία είναι οι διαρκείς διχασμοί με τους οποίους έρχεται αντιμέτωπος ο άνθρωπος καταδικασμένος να νιώθει μόνος εξαιτίας της μοναδικότητάς του. Ο τραγικός ήρωας πάντα στο μεταίχμιο γίνεται η υποδειγματική ενσάρκωση αυτών των αντινομιών και μπορούμε στο πρόσωπό του να διαχειριστούμε τον terror vacui, μολονότι πίσω από τα κενά μάτια του προσωπείου, πίσω από το χάσκον στόμα του δεν είναι παρά ένας Άνθρωπος που απευθύνεται σ' εμάς, για να μοιραστούμε την αρχέγονη αλλά άφευκτη μοναξιά μας.
