Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Πολυξένη Νικολοπούλου-Σταμάτη, Ομότιμη Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, Επιβλέπουσα
Ανδρέας Χ. Λάζαρης, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
Ιωάννα Γιαννοπούλου, Ε.ΔΙ.Π., Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Κάθε στερεό υλικό, κινούμενο ή στατικό, που βυθίζεται στη θάλασσα υπόκειται σε αποικισμό ή βιορύπανση από θαλάσσιους οργανισμούς. Υπολογίζεται ότι 4.000-5.000 φυτικά και ζωικά είδη μπορεί να συμμετέχουν σε τέτοιες διαδικασίες. Εκτιμάται ότι ένα μεγάλο σύγχρονο εμπορικό πλοίο, που δεν προστατεύεται από τη βιολογική ρύπανση, μπορεί να συσσωρεύσει έως 6.000 τόνους οργανισμών. Ήδη από το 1500 π.Χ. οι Φοίνικες ξεκινούν την εφαρμογή φύλλων μολύβδου και χαλκού στα ύφαλα των ξύλινων πλοίων τους, προκειμένου να αποτρέψουν τη βιολογική τους ρύπανση, ενώ από τα μέσα του 18ου αιώνα αρχίζουν να χρησιμοποιούνται επικαλύψεις που περιέχουν χαλκό (Cu), αρσενικό (As) και υδράργυρο (Hg).
Με την ανακάλυψη των εξαιρετικών αντιρρυπαντικών ιδιοτήτων του τριβουτυλο-κασσίτερου (ΤΒΤ) τη δεκαετία του 1960, αναπτύχθηκαν πολύ αποτελεσματικά αντιρρυπαντικά υφαλοχρώματα και φάνηκε πως η βιορύπανση θα αποτελούσε πρόβλημα του παρελθόντος. Από τη δεκαετία του 1980 όμως, άρχισαν να παρατηρούνται εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις σε διάφορους θαλάσσιους οργανισμούς, λόγω της πολύ υψηλής τοξικότητας του ΤΒΤ. Εκτός από την τοξική του δράση για τους οργανισμούς στόχους, είναι γνωστή η δράση του ως ενδοκρινικός διαταράκτης και ως ηπατοτοξικό στα θηλαστικά, καθώς επίσης και η συμβολή του στην καταστολή του ανοσοποιητικού. Αυτό οδήγησε σταδιακά σε σειρά μέτρων και περιορισμών στη χρήση του, μέχρι την καθολική απαγόρευσή του το 2008, μετά από σαράντα (40) χρόνια εκτεταμένης χρήσης παγκοσμίως. Παρά την μεγάλη παρουσία του στο θαλάσσιο περιβάλλον για σχεδόν μισό αιώνα, οι συνέπεις της έκθεσης του ανθρώπου, κυρίως μέσω της κατανάλωσης αλιευμάτων, δεν έχουν διερευνηθεί σε βάθος.
Μετά την απαγόρευση του ΤΒΤ, αυξήθηκε η χρήση του διαχρονικά εφαρμοζόμενου χαλκού και αναπτύχθηκε περαιτέρω η τεχνολογία των σκευασμάτων του, με την εισαγωγή ενισχυτικών βιοκτόνων, πολλά από τα οποία βρίσκουν εφαρμογή και ως κοινά φυτοφάρμακα και παρασιτοκτόνα. Αυτή τη στιγμή, φαίνεται πως ο χαλκός και τα προαναφερθέντα βιοκτόνα αποτελούν την πιο διαδεδομένη λύση εναντίον της βιορύπανσης, ωστόσο αρκετές μελέτες επισημαίνουν την υψηλή τοξικότητα αμφότερων, καθώς και τα σημαντικά προβλήματα που μπορούν να προκαλέσουν στο θαλάσσιο περιβάλλον. Δεδομένου ότι ακόμα και σήμερα ανιχνεύεται παρουσία του TBT σε θαλάσσιες περιοχές ανά τον κόσμο, παρά την απαγόρευσή του εδώ και πάνω από μία δεκαετία, πολλοί ερευνητές εκφράζουν την ανησυχία τους για την περαιτέρω επιβάρυνση του θαλασσίου περιβάλλοντος με χημικές ενώσεις του χαλκού και γνωστής, ή πολλές φορές άγνωστης, τοξικότητας βιοκτόνα.
Ανάμεσα στους βασικούς στόχους της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η αποτύπωση της επικρατούσας κατάστασης όσον αφορά τη χρήση αντιρρυπαντικών υφαλοχρωμάτων από την εμπορική ναυτιλία, κλάδου που αποτελεί τον κύριο καταναλωτή τους, και η παρουσίαση στοιχείων σχετικά με την επικινδυνότητα των συστατικών τους για το περιβάλλον. Για το λόγο αυτό, επιλέχθηκαν μερικές από τις πιο διαδεδομένες ουσίες που χρησιμοποιούνται αυτή τη στιγμή παγκοσμίως, τα βιοκτόνα Copper Pyrithione, Zinc Pyrithione, Diuron (DCMU), Irgarol 1051 (Cybutryne), Dichlofluanid, Chlorothalonil και Sea-Nine 211, τα οποία, μηδενός εξαιρουμένου, είναι επικίνδυνα και τοξικά για το θαλάσσιο περιβάλλον, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο.
Όλα αυτά, αφού πρώτα γίνει μία περιεκτική ιστορική αναδρομή σχετικά με την αναγκαιότητα χρήσης αυτών των σκευασμάτων, του οικονομικού αντίκτυπου της βιορύπανσης για τη διεθνή ναυτιλία και τη νομοθεσία που διέπει τον χώρο. Κρίνεται απαραίτητο να τεθούν ερωτήματα σχετικά με το ενδεχόμενο η δράση τους να ενέχει μακροπρόθεσμα σοβαρούς κινδύνους και για τον άνθρωπο, μέσω της απευθείας έκθεσης ή κυρίως μέσω της τροφικής αλυσίδας. Η κατανάλωση αλιευμάτων από τον άνθρωπο αυξάνεται ολοένα και περισσότερο με το πέρασμα των χρόνων και δεν πρέπει να επαναληφθεί η αμέλεια που επιδείχθηκε με τον τριβουτυλοκασσίτερο (ΤΒΤ), αλλά να λειτουργήσει ως μάθημα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω επαγρύπνησης και επενδύσεων στην έρευνα, με κατεύθυνση προς την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας του ανθρώπου. Τέλος, γίνεται μία σύντομη αναφορά κάποιων εναλλακτικών και φιλικότερων προς το περιβάλλον μεθόδων αντιμετώπισης της βιορύπανσης των πλοίων, αλλά και των προοπτικών που υπάρχουν για το μέλλον.
Λέξεις-κλειδιά:
Θαλάσσιο περιβάλλον, Υγεία, Ναυτιλία, Πλοία, Υφαλοχρώματα, Βιορύπανση, Χαλκός, Τριβουτυλοκασσίτερος (ΤΒΤ), Copper Pyrithione, Zinc Pyrithione, Diuron (DCMU), Irgarol 1051 (Cybutryne), Dichlofluanid, Chlorothalonil, Sea-Nine 211, Τοξικότητα, Επικινδυνότητα, Αλιεύματα, Άνθρωπος
