Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Διονύσιος Μπενέτος, Αναπληρωτής Καθηγητής Μεσαιωνικής Λατινικής Φιλολογίας, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Ανδρέας Μιχαλόπουλος, Καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Σοφία Παπαϊωάννου, Καθηγήτρια Λατινικής Φιλολογίας, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Ιωάννης Κωνσταντάκος, Καθηγητής Αρχαίας ελληνικής Φιλολογίας, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Ιωσήφ Βιβιλάκης, Καθηγητής, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, ΕΚΠΑ
Ρουμπίνη Δημοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας & Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Alessandro Lagioia, Επίκουρος καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Μπάρι
Περίληψη:
Η παρούσα διδακτορική διατριβή εκπονήθηκε στον Τομέα κλασικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Στόχος της είναι να διερευνήσει και να αναδείξει τα ιδιαίτερα δραματουργικά και ρητορικά χαρακτηριστικά του λατινικού μεσαιωνικού θρησκευτικού δρώμενου υπό τον τίτλο Ludus passionis, έργου του 12ου αιώνα, αγνώστου συγγραφέα. Η διατριβή διακρίνεται σε τέσσερα μέρη, στην Εισαγωγή, στο Κυρίως Μέρος, στο Επίμετρο και τέλος στα Συμπεράσματα, ενώ ακολουθεί και εκτενής Βιβλιογραφία.
Στην Εισαγωγή διερευνάται το περιεχόμενο, η καταγωγή, η πατρότητα και η χρονολόγηση του Codex Buranus στον οποίο σώζεται το θρησκευτικό μεσαιωνικό δρώμενο Ludus passionis. Στη συνέχεια επισημαίνεται η σχέση του θρησκευτικού δρώμενου με τον tropus (τρόπος), το ιδιαίτερο αυτό κειμενικό είδος που χρησιμοποιεί στοιχειώδη αναπαράσταση, χωρίς ιδιαίτερες μιμητικές κινήσεις, και με τον οποίο συνδέεται γενετικά η ανάπτυξη του θρησκευτικού μεσαιωνικού δρώμενου. Αναλύεται διεξοδικά η εξελικτική πορεία από τις μικρές και αυτόνομες αναπαραστατικές σκηνές με θεματικό κέντρο το πάθος ως τα εκτενή δρώμενα πεπλεγμένου μύθου. Επιπλέον, γίνεται ιδιαίτερη μνεία στα αριστοτελικά κατὰ ποιὸν μέρη, τα οποία απηχούν το απώτερο υπόβαθρο της μεσαιωνικής Ποιητικῆς.
Στο Κυρίως Μέρος πραγματοποιείται η μεταγραφή του λατινικού κειμένου από το μόνο χειρόγραφο που σώζεται σήμερα, προσφέρεται για πρώτη φορά ελληνική μετάφραση από το πρωτότυπο και καταρτίζεται ένας εκτενής apparatus Sanctae Scripturae και ο απολύτως απαραίτητος apparatus criticus. Στη συνέχεια επιχειρείται μία πρώτη απόπειρα δραματουργικής ερμηνείας και αναπαράστασης του Ludus passionis. Επιπλέον, τοποθετούνται αναπαραστατικά οι δομικές ενότητες του κειμένου στους αντίστοιχους οἴκους (mansiones) και σκηνὲς (scenae) και επισημαίνεται η συγγένεια των όρων αυτών με την αντίστοιχη, σύγχρονη για την εποχή μας, ορολογία, που αναφέρεται στις τεχνικές προδιαγραφές του θεάτρου. Εξετάζονται οι έννοιες locus, scena, eventus, visus και personae, αναλύεται η σκηνογραφία, και αποτυπώνεται σχεδιαγραμματικά η δραματουργική πολυπλοκότητα που υποδεικνύει το κείμενο του Ludus passionis. Στην Ρητορεία, με την οποία ολοκληρώνεται το Κυρίως Μέρος της διατριβής, σκιαγραφείται το θεωρητικό υπόβαθρο που διέπει τα ρητορικά στοιχεία τα οποία ανιχνεύονται στο κείμενο του Ludus passionis και τα οποία έχουν ως στόχο την ἔλλογον πίστιν, τα επιχειρήματα που υπηρετούν την τέχνη της πρακτικά δυνατής επικράτησης μιας ενδεχόμενης αλήθειας, και αναλύεται η λέξις, το μέλος, το ἦθος και η διάνοια στο μεσαιωνικό θρησκευτικό δρώμενο Ludus passionis.
Το Επίμετρο της διατριβής αποτελεί μία προσπάθεια ανασύνθεσης στα ελληνικά όλων των εννοούμενων στοιχείων (μουσική, ενδυμασία, σκηνικές οδηγίες) που φαίνεται ότι ήταν υπαρκτά, αλλά δεν έφτασαν ως τις μέρες μας παρά μόνο διάσπαρτα ως ενδείξεις. Με λίγα λόγια, το Επίμετρο πραγματώνει όλα τα εννοούμενα εκφωνήματα και τις πλήρεις σκηνοθετικές οδηγίες, δηλώνει τη μουσική και καταγράφει τις κινήσεις των ηθοποιών εντός του σκηνικού χώρου, δημιουργώντας ένα νεοελληνικό κείμενο που τιτλοφορείται ως Christus patiens (Χριστὸς πάσχων) και ενσωματώνει τη νεοελληνική μετάφραση του Ludus passionis σε μια προσπάθεια να ανασυνθέσει κατὰ τὸ εἰκὸς το πλήθος των εννοούμενων στοιχείων. Η όλη δράση του χωρίζεται σε τρεις πράξεις, που χωρίζονται με τη σειρά τους σε επιμέρους σκηνές και προστέθηκαν σκηνοθετικές οδηγίες.
Τα Συμπεράσματα ολοκληρώνουν εποπτικά την έρευνα που πραγματοποιήθηκε κατά την ανάλυση και ανασύνθεση του Ludus passionis, και επισημαίνουν α) την Περιρρέουσα ατμόσφαιρα εντός της οποίας γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση κατά τον 11ο και τον 13ο αι. το μεσαιωνικό θρησκευτικό δρώμενο, β) το Δομικό ζήτημα του λατινικού κειμένου, γ) την αντίστροφη της αριστοτελικής Ποιητικῆς προτεραιότητα, υπό την έννοια ότι οι συγγραφείς του μεσαιωνικού δρώμενου αντιστρέφουν την ιεράρχηση των αριστοτελικών εννοιών λέξις και ὅψις και υποδεικνύουν την κυριαρχία του θεάματος έναντι του λογοτεχνήματος, και, τέλος, δ) την εναργέστερη πρόσληψη της χριστιανικής διδασκαλίας μέσω της επιτέλεσης, της δραματοποιημένης λατρείας-δρώμενου ως καθολικού σχήματος (uni-versale), υπό την έννοια ότι η θεατρική δημιουργία του άγνωστου συγγραφέα του Ludus passionis υπαγορεύτηκε από τους γενικούς νόμους που διέπουν ολιστικά κάθε παραστατική τέχνη.
