Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Καλλιρρόη Παπαδοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΚΥΡΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ)
Γεωργία-Κλειώ Γκουγκουλή, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών (ΜΕΛΟΣ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ)
Μαρία Σφυρόερα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΜΕΛΟΣ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ)
Σοφία Αυγητίδου, Καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Δήμητρα Μακρυνιώτη, Καθηγήτρια του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Καφένια Μπότσογλου, Καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Κωνσταντίνος Πετρογιάννης, Καθηγητής της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
Περίληψη:
Το παιχνίδι έχει υποστηριχθεί ερευνητικά πως αποτελεί την κυριότερη δραστηριότητα των παιδιών του δημοτικού σχολείου κατά τη διάρκειά του σχολικού διαλείμματος. Αντικείμενο πραγμάτευσης της παρούσας διατριβής αποτελεί το ελεύθερο παιχνίδι κατά το διάλειμμα του δημοτικού σχολείου, μέσα από την ακρόαση του λόγου των ίδιων των παιδιών. Η αναπτυξιακή σημασία του παιχνιδιού στο διάλειμμα σχετίζεται με τη σωματική, τη γνωστική, τη συναισθηματική και την κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Στην προσέγγιση αυτή, αναγνωρίζεται στο ιδιαίτερο πλαίσιο του διαλείμματος η σημαντικότητα της αλληλεπίδρασης και αλληλοσύνδεσης του κοινωνικοπολιτισμικού περιβάλλοντος και του ενεργού ρόλου του ίδιου του παιδιού στην αναπτυξιακή του διαδικασία. Όσον αφορά στο παιχνίδι, αυτό προσεγγίζεται ως έννοια πολύπλοκη και με αντιφάσεις και παράλληλα ως μια σημαντική δραστηριότητα με συγκεκριμένη νοηματοδότηση για τα ίδια τα παιδιά. Στην εργασία διερευνήθηκαν τα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: 1. Σε τι συνίσταται η δραστηριότητα του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου; 2. Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στη διαμόρφωση του πλαισίου του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου; 3. Πώς συνδέονται μεταξύ τους τα διαφορετικά στοιχεία του πλαισίου του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου και το συνδιαμορφώνουν; 4. Ποιο είναι το νόημα του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου για τα ίδια τα παιδιά, σύμφωνα με την οπτική τους; 5. Σε ποιο βαθμό εξασφαλίζονται συνθήκες υποστήριξης της πολυπλοκότητας του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου;
Πραγματοποιήθηκε εθνογραφική μελέτη περίπτωσης ενώ το ερευνητικό μοντέλο «διεργασίας-προσώπου-πλαισίου-χρόνου» («Process-Person-Context-Time» - PPCT) της βιοοικολογικής θεώρησης του Bronfenbrenner χρησιμοποιήθηκε ώστε να αναδειχθούν όλες οι αλληλεπιδράσεις και οι πολλαπλοί συσχετισμοί μεταξύ των παραγόντων που εμπλέκονται στο παιχνίδι στο διάλειμμα. Επίσης, υιοθετήθηκαν διαδικασίες και τεχνικές ποιοτικής ανάλυσης των δεδομένων της έρευνας, βάσει της μεθοδολογίας της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας, για την εις βάθος κατανόηση του υπό διερεύνηση φαινομένου. Η έρευνα έγινε το σχολικό έτος 2015-2016 σε δημόσιο δημοτικό σχολείο της Αθήνας, σε προάστιο μεσαίας οικονομικοκοινωνικής τάξης, δυναμικότητας περίπου τριακοσίων μαθητών και είκοσι πέντε εκπαιδευτικών. Οι ερευνητικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν οι ακόλουθες: Επτάμηνη συμμετοχική παρατήρηση στο πεδίο του αύλειου χώρου κατά το διάλειμμα, μαζί με άτυπες συνεντεύξεις-συζητήσεις στο πεδίο της έρευνας, δώδεκα ομάδες εστίασης των έξι έως εννέα αγοριών και κοριτσιών, συνολικά 82 μαθητών, ηλικίας 6 έως 12 ετών, οκτώ ατομικές συνεντεύξεις με 4 αγόρια και 4 κορίτσια και εικοσιμία ατομικές συνεντεύξεις με μόνιμους εκπαιδευτικούς (16 γυναίκες και 5 άντρες).
Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψαν τέσσερις κύριες (περιγραφικές) κατηγορίες – άξονες οι οποίες φάνηκε να αποτυπώνουν σφαιρικά το τι είναι και τι σημαίνει το παιχνίδι του διάλειμμα για τα παιδιά του δημοτικού σχολείου: 1) Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του παιχνιδιού στο διάλειμμα: παιχνίδια, συμμετέχοντες παίκτες, θεατές, εφημερεύοντες εκπαιδευτικοί, υλικοτεχνική υποδομή-χώρος, κανόνες σχολείου 2) Η διαδικασία υλοποίησης του παιχνιδιού: έναρξη, εξέλιξη, λήξη 3) Η σημασία του παιχνιδιού για τα ίδια τα παιδιά: αλληλεπίδραση και φιλία, ελευθερία/επιλογή και λήψη αποφάσεων, προσωπική ικανοποίηση και ενεργός ρόλος των παιδιών στην κατασκευή νοημάτων, έντονα συναισθήματα και 4) Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την εξασφάλιση ικανοποίησης των παιδιών από τα παιχνίδια: ανθρωπογενές, υλικό, θεσμικό, ηθικό πλαίσιο.
Οι κατηγορίες αυτές αποτυπώνουν την οικολογία του παιχνιδιού στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου, η οποία μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: το προαύλιο στο διάλειμμα του δημοτικού σχολείου αποτελεί ένα σύνθετο πλαίσιο οικοδόμησης της πολυπλοκότητας του παιχνιδιού, μέσω της υλοποίησης του οποίου τα παιδιά νοηματοδοτούν τον κόσμο τους διαπραγματευόμενα ενεργητικά το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον του σχολείου, ιδίως όταν οι συνθήκες είναι υποστηρικτικές για το παιχνίδι από τους ενήλικες. Η οικολογία του παιχνιδιού συνδέεται με την οικοδόμηση πολύπλοκων σχέσεων με το υλικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον και εντέλει τόσο με την ικανοποίηση των παιδιών, όσο και με τη δημιουργία ευκαιριών για ψυχοσωματική, κοινωνική και νοητική τους ανάπτυξη.
Όπως προέκυψε στην παρούσα έρευνα, στο σχολικό προαύλιο αναδεικνύεται ο πολύπλοκος, πολυδιάστατος, δυναμικός και συχνά αντιφατικός, χαρακτήρας του παιχνιδιού που είναι δύσκολο να ερμηνευτεί με όρους ευταξίας και κανονικότητας, ως αποκλειστικά αυθόρμητη και ρομαντική δραστηριότητα. Η αποτύπωσή του ως προς διαφορετικές διαστάσεις και παραμέτρους, απόλυτα συνδεδεμένες με τα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα, συμβάλλει εντέλει στην καλύτερη αντίληψη και κατανόησή του με τρόπο άμεσο και ρεαλιστικό.
Λέξεις-κλειδιά:
Παιχνίδι, διάλειμμα, δημοτικό σχολείο, εθνογραφία, κοινωνικοπολιτισμική προσέγγιση, θεμελιωμένη θεωρία, οικοσυστημική προσέγγιση
