Μονάδα:
Τμήμα Ιστορίας και ΑρχαιολογίαςΒιβλιοθήκη Φιλοσοφικής Σχολής
Ημερομηνία κατάθεσης:
2021-04-04
Συγγραφέας:
Μούρθος Ιωάννης
Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Δημήτρης Πλάντζος, καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ, Όλγα Παλαγγιά, ομότιμη καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ, Αντώνιος Κοτσώνας, αναπληρωτής καθηγητής, Institute for the Study of the Ancient World, New York University, Γεώργιος Βαβουρανάκης, αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ, Μαριλένα Παπαχριστοφόρου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Βύρων Αντωνιάδης, ερευνητής Γ΄ βαθμίδος Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών, ΕΙΕ, Δέσποινα Τσιαφάκη, διευθύντρια ερευνών Ινστιτούτου Επεξεργασίας Λόγου, Ερευνητικό Κέντρο «ΑΘΗΝΑ»
Πρωτότυπος Τίτλος:
Κοινωνική μνήμη και ταυτότητα στην αρχαία ελληνική πόλη: οι περιπτώσεις της Θάσου, της Σαμοθράκης και της Λήμνου από την άφιξη των Ελλήνων μέχρι την ύστερη αρχαιότητα
Γλώσσες διατριβής:
Ελληνικά
Μεταφρασμένος τίτλος:
Κοινωνική μνήμη και ταυτότητα στην αρχαία ελληνική πόλη: οι περιπτώσεις της Θάσου, της Σαμοθράκης και της Λήμνου από την άφιξη των Ελλήνων μέχρι την ύστερη αρχαιότητα
Περίληψη:
Στην παρούσα διατριβή εξετάζονται οι αρχαιολογικές πηγές από τρία νησιά του Βορείου Αιγαίου, τη Θάσο τη Σαμοθράκη και τη Λήμνο, προκειμένου να τεκμηριωθεί η συμβολή των υλικών καταλοίπων των περιοχών αυτών στη συγκρότηση και εμπέδωση τόσο της κοινωνικής μνήμης όσο και των πολιτισμικών ταυτοτήτων.
Η διατριβή διαρθρώνεται σε τέσσερα μέρη. Στο πρώτο μέρος (κεφάλαιο 1) αναπτύσσεται το ζήτημα των διαφορετικών μορφών κοινωνικής μνήμης που έχουν «εντοπίσει» ερευνητές διαφόρων κλάδων των ανθρωπιστικών σπουδών. Μια σύντομη ιστορία της έρευνας ακολουθείται από την απόπειρα να απαντηθεί το βασικό ερώτημα που διέπει την έρευνα περί την μνήμη: τι είναι κοινωνική μνήμη και ποια η σχέση της με άλλα είδη μνήμης; Στόχος του πρώτου μέρους δεν είναι να δώσει μια πρωτότυπη απάντηση στο ερώτημα, αλλά να διασαφηνίσει την στάση του συγγραφέα απέναντι σε μια έννοια που αποτελεί το βασικό ερευνητικό εργαλείο για οποιαδήποτε όψη του υλικού πολιτισμού έχει επιλεγεί ως μελέτη περίπτωσης. Το πρώτο μέρος στηρίζεται κυρίως στα θεμελιώδη έργα του Maurice Halbwachs, του Paul Connerton και του Jan Assmann, ενώ αντλεί και από τις εργασίες του Paul Ricoeur, του Pierre Nora και του Amos Funkenstein. Χρήσιμος οδηγός στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να συνδυαστούν τα αναλυτικά εργαλεία που ανέπτυξαν οι παραπάνω μελετητές με το αρχαιολογικό υλικό αποτέλεσε το έργο της Susan Alcock, ενώ πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η σύνδεση των αρχαιολογικών καταλοίπων με πολυασθητηριακά βιώματα, όπως αυτή αναλύεται από τον Γιάννη Χαμηλάκη.
Το δεύτερο μέρος απαρτίζεται από δύο κεφάλαια. Στο κεφάλαιο 2 παρουσιάζονται σύντομα πτυχές της βασικής εκείνης δομής που συχνά αποτελεί το πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο της αρχαιολογικής έρευνας, της αρχαίας πόλεως. Ένα μέρος είναι αφιερωμένο στο άστυ και ένα μέρος στη χώρα. Το κεφάλαιο κλείνει με την σύντομη παρουσίαση δύο θεωριών ανάλυσης του χώρου σε σχέση με τη μνήμη, του Halbwachs και του Nora. Στο κεφάλαιο 3 αναλύονται δύο περιπτώσεις από το Βόρειο Αιγαίο: η σχέση της μνήμης με την τοπογραφία της αρχαίας Θάσου και του Ιερού των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη. Η ανάλυση περιλαμβάνει σύντομες, στο μέτρο του δυνατού, επισκοπήσεις της τοπογραφίας του θασιακού άστεως (αρχαϊκοί-παλαιοχριστιανικοί χρόνοι), του ιερού της Αλυκής (αρχαϊκοί-παλαιοχριστιανικοί χρόνοι) και του Ιερού των Μεγάλων Θεών (τέλος 5ου αι. π.Χ.-2ος αι. μ.Χ.), εναλλάξ με υποκεφάλαια σχετικά με όψεις της μνήμης και μηχανισμούς συγκρότησης αναπαραστάσεων, κυρίως μέσω της τελετουργίας, αλλά και τη σχέση της μνήμης με την εξουσία. Η θεωρητική ανάλυση του τρίτου κεφαλαίο έρχεται να συμπληρώσει το θεωρητικό πλαίσιο, όπως αυτό διαμορφώθηκε στο κεφάλαιο 1. Κάθε μελέτη περίπτωσης κλείνει με ένα υποκεφάλαιο (3.1.6 και 3.2.6) συμπερασματικού χαρακτήρα.
Το τρίτο μέρος αφορά σε όψεις της εθνοτικής μνήμης. Και αυτό το μέρος αποτελείται από δύο κεφάλαια. Στο κεφάλαιο 4, αμιγώς θεωρητικό, εκτίθενται οι δεσμοί ανάμεσα στη μνήμη, τον χρόνο και όψεις της ταυτότητας (κοινωνική και εθνοτική). Το κεφάλαιο κλείνει με μια σύντομη αναφορά στην θέση της εθνοτικής ταυτότητας στις κλασικές σπουδές (4.7), βασισμένη σε μεγάλο βαθμό στο εμβληματικό έργο του Hall, καθώς και μια σύντομη παρουσίαση του ρόλου της λήθης στη συγκρότηση της ομάδας. Το κεφάλαιο 5 αφορά σε τρεις περιπτώσεις εθνοτικών ομάδων που ενίοτε εντοπίζονται στο Βόρειο Αιγαίο, αλλά η παρουσία τους παραμένει εν πολλοίς προβληματική. Πρόκειται για την παράδοση της φοινικικής παρουσίας στη προ-αποικιακή Θάσο, της παρουσίας Τυρρηνών / Ετρούσκων στην προ-ελληνική Λήμνο, και Αιολέων αποίκων στη Σαμοθράκη. Παρά το γεγονός ότι δύο από τις τρεις περιπτώσεις (Φοίνικες, Τυρρηνοί) δεν αφορούν σε Έλληνες, οι αφηγήσεις γύρω από αυτές τις εθνοτικές ομάδες ήταν ενταγμένες στο επίσημο παρελθόν των αποίκων (Θάσος) και εποίκων / κληρούχων (Ηφαιστία).
Το τελευταίο κεφάλαιο της ενότητας (κεφάλαιο 6) φιλοδοξεί να ιδωθεί ως μια απόπειρα να εμπλουτιστεί η συζήτηση περί μνήμης και ταυτοτήτων περισσότερο με όρους της αρχαίας ιστορίας και κλασικής αρχαιολογίας. Το κεφάλαιο ξεκινά με τις πολλαπλές ταυτότητες και ολοκληρώνεται με την έννοια της νησιωτικότητας. Ενδιάμεσα αναλύονται οι μύστες, οι θεωροί και οι κληρούχοι ως ιδιαίτερες ταυτότητες που μπορούν να συνυπάρχουν μαζί με άλλες (εθνοτικές, έμφυλες, ταξικές, πολιτισμικές) περισσότερο διαδεδομένες στον αρχαίο κόσμο και οικείες στη σύγχρονη εμπειρία. Οι μύστες των σαμοθρακικών μυστηρίων και ακόμη περισσότερο οι θεωροί που έστελναν οι πόλεις στο Ιερό των Μεγάλων Θεών και οι Αθηναίοι κληρούχοι στη Λήμνο είναι έννοιες που προέκυψαν και αναπτύχθηκαν εντός πολύ συγκεκριμένων πολιτισμικών συμφραζομένων. Ειδικότερα στην περίπτωση της κληρουχίας αποδεικνύεται, για τους ειδικούς που ασχολούνται συστηματικά με το θέμα, δύσκολη ακόμη και η συμφωνία ως προς το περιεχόμενο του όρου. Πριν τα συμπεράσματα του κεφαλαίου, γίνεται μια προσπάθεια οι παραπάνω ταυτότητες να συνδυαστούν με την έννοια της νησιωτικότητας. Πρόκειται, επίσης, για μια ιδιαίτερη ταυτότητα, η οποία, αν και είναι σύγχρονη κατασκευή, βρίσκει τη θέση της στον αρχαίο κόσμο, όπως έχουμε μάθει χάρη στο έργο της Κ. Κωσταντακοπούλου4. Τέλος, και εδώ δύο υποκεφάλαια (6.2.2 και 6.3.6) λειτουργούν ως συμπεράσματα για την κάθε μελέτη περίπτωσης ξεχωριστά.
Το τέταρτο και τελευταίο μέρος περιλαμβάνει τα τελικά συμπεράσματα. Εκεί βρίσκονται ορισμένοι επίκαιροι και ανεπίκαιροι προβληματισμοί σχετικά με τη φύση του αρχαιολογικού υλικού και τη δυνατότητα να εξάγουμε απαντήσεις σε ερωτήσεις που μας ενδιαφέρουν. Είναι απολύτως βέβαιο ότι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα έχουν δοθεί πιο αναλυτικές και εμβριθείς από άλλους. Τα ερωτήματα καθαυτά μπορούν να αποτελέσουν θέματα άλλων κειμένων στηριγμένων σε μια βιβλιογραφία που είναι απλά αδύνατον να τιθασευτεί στην παρούσα διατριβή. Για τον λόγο αυτό τα συμπεράσματα στο τέταρτο μέρος δίνονται με γνώμονα τις έννοιες της κοινωνικής μνήμης και της ταυτότητας.
Κύρια θεματική κατηγορία:
Αρχαιολογία
Λέξεις-κλειδιά:
κοινωνική μνήμη, ταυτότητα, μυστήρια, Βόρειο Αιγαίο, Θάσος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Ηφαιστία, Ιερό των Μεγάλων Θεών, Φοίνικες, Τυρρηνοί, Ετρούσκοι
Αρ. σελίδων ευρετηρίου:
0
Αρ. βιβλιογραφικών αναφορών:
798
