Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Πλάτων Ελευθέριος, Αναπλ. Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Μαντζουράνη Ελένη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Βαβουρανάκης Γεώργιος, Αναπλ. Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Παπαδάτος Ιωάννης, Αναπλ. Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Κοπανιάς Κωνσταντίνος, Αναπλ. Καθηγητής Αρχαιολογίας Ανατολικής Μεσογείου, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Βουτσάκη Σοφία, Associate Professor of Greek Prehistory and Theoretical Archaeology, University of Gronigen
Παναγιωτόπουλος Διαμαντής, Professor, Universität Heidelberg
Περίληψη:
Στο επίκεντρο της διατριβής βρίσκεται η μελέτη της βασικής κοινωνικής ομάδας στο πλαίσιο της Νεοανακτορικής περιόδου της μινωικής Κρήτης. Ως στοιχειώδες κύτταρο της κοινωνίας θεωρείται η οικιακή ομάδα, η οποία εξετάζεται τόσο ως προς τη σύνθεση και τη δομή της όσο και ως προς τις δραστηριότητες και τον χαρακτήρα της. Παρά την ποικιλία και την πολυμορφικότητα των μικρότερων σχηματισμών του κοινωνικού ιστού ανά τους αιώνες και ανά πολιτισμό, οι οικιακές ομάδες εκφράζουν τις ίδιες ανάγκες και τις επιδιώξεις των ανθρώπων και αποτελούν πεδίο πραγμάτευσης ταυτοτήτων, δράσεων και ρόλων. Η μελέτη χρησιμοποιεί ως δείγμα μελέτης και προσέγγισης του θέματος ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα κτήρια του οικισμού της Ζάκρου, το λεγόμενο «Ισχυρό Κτήριο», του οποίου η βασική φάση λειτουργίας είναι η ΥΜ ΙΒ (1600/1500-1490/1470 π.Χ. ή 1480-1425 π.Χ.). Από το συγκεκριμένο οικοδόμημα αξιοποιούνται εξίσου τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και τα φορητά ευρήματα, με στόχο να σκιαγραφηθεί όσο το δυνατόν πληρέστερα η οικιακή του ομάδα. Το πλήθος των μελών της ομάδας πιθανότατα κυμαινόταν γύρω στα 10-15 έως 19-20 άτομα, γεγονός που υποστηρίζεται από την αφθονία των αντικειμένων και την αποθηκευτική δυναμική των αγγείων, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία ζευγών χώρων με αντίστοιχα χαρακτηριστικά και παρόμοιες λειτουργίες υπονοεί τη διπλή διάρθρωση της ομάδας. Ταυτόχρονα η ομάδα αποτελούσε ένα ακμαίο νοικοκυριό, με πολυάριθμες δραστηριότητες, και βρισκόταν σε άμεση αλληλεπίδραση με το ανάκτορο. Στη συνέχεια, εξετάζονται και άλλα κτήρια του οικισμού της Ζάκρου (Κτήριο του Κυκλωπείου Πυργίσκου, Κτήριο F Hogarth, Κτήριο των Διθύρων, Κτήριο G Hogarth, Κτήριο H Hogarth, Κτήριο των Αποθετών Κεραμεικής, Λοξό Κτήριο, Οικία A Hogarth, Σπίτι του Πολυθύρου, Κτήριο των Κογχών, Κτήριο I/J Hogarth, Οικία Α Αγίου Αντωνίου, Οικία Β Αγίου Αντωνίου, Οικία Δα Αγίου Αντωνίου), στα οποία διαπιστώνεται αφενός σχετική αντιστοιχία όσον αφορά τη σύνθεση των οικιακών ομάδων αλλά αφετέρου αρκετή διαφορετικότητα ως προς την έκφραση, τις δραστηριότητες και την αλληλεπίδρασή τους με το ανακτορικό συγκρότημα. Επίσης, πραγματοποιείται μία επισκόπηση των πιθανών μετασχηματισμών των οικιακών ομάδων και των αλλαγών που πραγματοποιήθηκαν στο εσωτερικό των οικημάτων, κατά τη διάρκεια της ΥΜ ΙΒ φάσης. Σε μεγαλύτερη κλίμακα, εξετάζονται διάφορες θέσεις (Πετράς, Γουρνιά, Μάλια, Κνωσός, Φαιστός, Παλαίκαστρο, Μόχλος, Ψείρα, Γαλατάς, Αγία Τριάδα, Κομμός, Αχλάδια, Κληματαριά, Προφήτης Ηλίας Πραισού, Χαλινομούρι, Σκλαβόκαμπος), με στόχο να διαπιστωθεί αν οι παρατηρήσεις σχετικά με το Ισχυρό Κτήριο και τον οικισμό της Ζάκρου, μπορούν να βρουν ευρύτερη εφαρμογή. Τα δείγματα που επιλέχθηκαν δείχνουν να επαληθεύουν τη δομή των οικιακών ομάδων που ανιχνεύθηκαν στη Ζάκρο, αλλά και το εύρος των δραστηριοτήτων και των πολύπτυχων εκφάνσεων της ζωής τους. Τέλος, τα ταφικά δεδομένα της Νεοανακτορικής περιόδου, αν και ομολογουμένως πολύ αποσπασματικά, φαίνεται να επιβεβαιώνουν την εικόνα που σχηματίζεται μέσω της μελέτης των οικιστικών θέσεων. Διαχρονικά, δε, έως και τα πρόσφατα χρόνια, στην Κρήτη, διαπιστώνεται ότι οι δεσμοί των οικιακών ομάδων ήταν ιδιαιτέρως ισχυροί και αποτελούσαν τον κύριο ρυθμιστικό παράγοντα για τη λειτουργία τους. Το πρώτο μέρος της διατριβής, που περιλαμβάνει το κείμενο και την παράθεση της βιβλιογραφίας, συνοδεύεται από τον δεύτερο τόμο, όπου συγκεντρώνονται ο πλήρης κατάλογος των ευρημάτων του Ισχυρού Κτηρίου, οι αναφορές στο κτήριο από τα ανασκαφικά ημερολόγια, στατιστικοί πίνακες για το περιεχόμενο του κτηρίου και τη διασπορά του, ανασκαφικές και σύγχρονες φωτογραφίες του κτηρίου, σχέδια και φωτογραφίες των ευρημάτων του, καθώς και αντίστοιχο εικονογραφικό υλικό για τα άλλα δείγματα που μελετήθηκαν από τον οικισμό της Ζάκρου και διάφορες θέσεις της μινωικής Κρήτης.
Λέξεις-κλειδιά:
οικιακή ομάδα, βασική κοινωνική ομάδα, Νεοανακτορική περίοδος, μινωική Κρήτη, οικογένεια, συγγένεια, νοικοκυριό, Οίκος, Κάτω Ζάκρος, Ισχυρό Κτήριο
