Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Αθανάσιος Μιχάλης (επιβλέπων), Αναπληρωτής Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Μαρία-Ζωή Φουντοπούλου, Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Νικολέττα Τσιτσανούδη-Μαλλίδη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Αθανάσιος Βέρδης, Επίκουρος Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Διονύσιος Γούτσος, Καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ελένη Κατσαρού, Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Ευαγγελία Φρυδάκη, Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Η παρούσα διατριβή συνιστά μια συμβολή στο επιστημονικό πεδίο της κριτικής ανάγνωσης κειμένων στο πλαίσιο της φιλοσοφίας και της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Ερείδεται στην καλλιέργεια σε μαθητές της Β΄ τάξης ενός πειραματικού Γενικού Λυκείου της Αθήνας Στρατηγικών Κριτικής Ανάγνωσης Κειμένων (Σ.Κ.Α.Κ.) με βάση τον κριτικό γραμματισμό και αποσκοπεί στη βελτίωση της συλλογικής κριτικής τους ανάγνωσης.
Οι Σ.Κ.Α.Κ. με βάση τον κριτικό γραμματισμό συνιστούν παιδαγωγικά εργαλεία, τα οποία απαρτίζονται τόσο από τεχνικές ανάγνωσης (π.χ. υπογράμμιση, σημειώσεις, πίνακες κ.ά.) όσο και από διαδικασίες κριτικής ανάγνωσης (π.χ. προεπισκόπηση, περικειμενοποίηση, αξιολόγηση κ.ά.) (Barnet & Bedau, 2014, σσ. 34-42∙ Harvard University, 2015∙ Mather & McCarthy, 2016∙ Salisbury University, 2009∙ Spears, 2013∙ Varaprasad,1997) και οργανώνονται σε τέσσερις ομάδες: α) τη διερεύνηση του μέσου δημοσίευσης και της ταυτότητας του συγγραφέα-σχεδιαστή, β) τη διερεύνηση των οπτικών και των κατηγοριών ανθρώπων, γ) τη διερεύνηση του πληροφοριακού/ αποδεικτικού υλικού και δ) τη διερεύνηση της συναισθηματικής επιρροής προς τον αναγνώστη. Η «κατασκευή» των στρατηγικών αυτών ενσωματώνει τις διαστάσεις (κριτική σκέψη, συναισθηματική επιρροή και κοινωνική συμμετοχή ή δράση) και τα χαρακτηριστικά του κριτικού γραμματισμού – κυρίως επικεντρώνεται στη διερεύνηση των σχέσεων γλώσσας/σημείωσης και εξουσίας σε κάθε λογής κείμενα (μονοτροπικά και πολυτροπικά) και στην ανάδυση της προσωπικής φωνής των μαθητών/κριτικών αναγνωστών (Pascarella & Terenzini, 1991, σ. 118∙ Giroux, 1993, σ. 367∙ Rogers & Wetzel, 2014, σ. 101∙ Janks, 2010, σσ. 212-213). Επιδιώκεται οι μαθητές/κριτικοί αναλυτές του λόγου των κειμένων να είναι σε θέση να στέκονται κριτικά και να «αντιστέκονται» (να στέκονται απέναντι) στα κείμενα που διαβάζουν, να «αποφυσικοποιούν» την πραγματικότητα που αυτά «κατασκευάζουν» και να ερμηνεύουν ιδεολογικά ζητήματα διακρίσεων ή πόλωσης (Fairclough & Wodak, 1997, σ. 271∙ Mousavi, 2012, σσ. 24-27∙ Wodak, 2001a, σ. 2∙ Wodak, 2001b, σσ. 72-77∙ Wallace, 2012, σ. 267).
Μέσω της μικτής αυτής έρευνας συγκλίνοντος σχεδιασμού, η οποία βασίζεται στη φιλοσοφία της μελέτης περίπτωσης, συγκεντρώνονται και συνερμηνεύονται ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα με σκοπό να δοθούν απαντήσεις στα διερευνητικά ερωτήματα, τα οποία σχετίζονται με τη χρήση των στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης κειμένων και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους στις μαθητικές Συλλογικές Κριτικές Αναγνώσεις Κειμένων (ΣΥ.Κ.Α.Κ).
Διαπιστώνονται από τα ευρήματα της έρευνας τα σημαντικά οφέλη της αξιοποίησης των Σ.Κ.Α.Κ. με βάση τον κριτικό γραμματισμό στις ΣΥ.Κ.Α.Κ. των μαθητών και εξετάζονται η συμμετοχικότητα και η συλλογικότητα – βασικά χαρακτηριστικά του νέου ήθους των νέων γραμματισμών – σε αναγνωστικές κοινότητες ή κοινότητες πρακτικής, όπως είναι οι σχολικές τάξεις. Αναδεικνύεται, επιπλέον, η συστημική οπτική για τον γραμματισμό, καθώς συνδυάζονται παιδαγωγικά διάφορες οπτικές γραμματισμού (συμπεριφοριστική, γνωστική, κοινωνικοπολιτισμική, σημειωτική και κριτική) και προωθείται η διαφοροποιημένη ενορχήστρωση των Σ.Κ.Α.Κ. με βάση τον κριτικό γραμματισμό από τους μαθητές, ώστε αφενός να πραγματοποιηθεί το έργο της κριτικής ανάγνωσης ενός κειμένου και αφετέρου να οικοδομηθεί μια συλλογική οπτική γι’ αυτό μέσα από διαδικασίες αμοιβαίας ανταλλαγής κριτικών προσεγγίσεων (Baker, 2010, σσ. 300-306∙ Wenger,1998∙ Lankshear & Knobel, 2011, σ. 7, 29). Η συλλογική αυτή οπτική των μαθητών δεν αποτελεί μόνο ένα αμάλγαμα των επιμέρους ατομικών κριτικών αναγνώσεων αλλά μια αλληλεπιδραστική σύνθεσή τους, η οποία καλλιεργεί στους κριτικούς αναγνώστες αναστοχαστικές διαδικασίες και συμβάλλει στην κριτική τους επίγνωση.
