Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Μπουραζέλης Κωνσταντίνος, Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Ψωμά Ελένη, Καθηγήτρια Αρχαίας Ιστορίας ΕΚΠΑ, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Καραναστάση Παυλίνα, Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Γιαννακόπουλος Νικόλαος, Αναπλ.Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας ΕΚΠΑ, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Ανεζίρη Σοφία, Αναπλ. Καθηγήτρια Αρχαίας Ιστορίας ΕΚΠΑ, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Κατάκης Στυλιανός, Επίκ. Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Camia Francesco, Professore Associato di Scienze dell'antichita', Universita' La Sapienza di Roma
Περίληψη:
Η διδακτορική διατριβή με τον τίτλο “Nemesis in the Greco-Roman East” συγκεντρώνει, περιγράφει και ερμηνεύει μια μεγάλη ποικιλία πηγών (γραμματειακών, επιγραφικών, καλλιτεχνικών και αρχαιολογικών) που πιστοποιούν τη λατρεία της Νέμεσης στο ελληνόφωνο τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η διατριβή χωρίζεται σε δύο τόμους: ο πρώτος αποτελείται από το κείμενο και ο δεύτερος από έναν κατάλογο με όλα τα ευρήματα (επιγραφές, αγάλματα και ανάγλυφα, νομίσματα) που σχετίζονται με τη λατρεία της Νεμέσεως στις ανατολικές επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.Μια εισαγωγή για την έννοια που αντιπροσωπεύει η Νέμεση μέσα στους αιώνες παρουσιάζεται στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο, ξεκινώντας από την έννοια της «νέμεσις» στα ομηρικά ποιήματα και αναλύοντας τη μορφή της θεάς στην ελληνική μυθολογία: η θεά θεωρούνταν μητέρα της Ελένης και γενικά τιμωρός της ύβρεως και των αλαζονικών συμπεριφορών, που ερμηνεύονταν ως παραβίαση της κοσμικής τάξης και αρμονίας. Επιπλέον, λαμβάνονται υπόψη τα δύο μεγάλα ιερά του Ραμνούντα και της Σμύρνης, όπου μπορούμε να δούμε τους Έλληνες –και αργότερα τους Ρωμαίους– να συνδέουν τη λατρεία της Νεμέσεως με σημαντικά ιστορικά γεγονότα και προσωπικότητες (τη νίκη στον Μαραθώνα και τον Μέγα Αλέξανδρο αντίστοιχα). Ένας σημαντικός στόχος αυτής της έρευνας είναι να προσδιορίσει το μέγεθος της ρωμαϊκής επιρροής στην ανάπτυξη και τη διάδοση της λατρείας της Νεμέσεως στις ανατολικές επαρχίες. Ακόμα κι αν είναι δύσκολο να ορίσουμε μια γραμμή μεταξύ των παραδόσεων και των διαφόρων μορφών θρησκευτικής διαλεκτικής, η συλλογή και σύγκριση των πηγών βοήθησε στον εντοπισμό ενός συγκεκριμένου ρωμαϊκού «συστατικού» στη λατρεία της Νεμέσεως στις ελληνικές περιοχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτό το «συστατικό» είναι ορατό σε διάφορα πεδία έρευνας, όπως η εικονογραφία της θεάς, με ιδιότητες που εισήχθησαν και ερμηνεύτηκαν εκ νέου στους ρωμαϊκούς χρόνους (κεφ. 2), και τα μέρη όπου λατρευόταν με μικρούς ναούς ή aediculae. Πράγματι, έγινε σαφής η κυρίαρχη παρουσία της Νεμέσεως στα ρωμαϊκά αμφιθέατρα και στις θεατρικές αρένες (κεφ. 4). Σε αυτούς τους χώρους, η ελληνική κοινωνία μπορούσε να λατρεύει τη θεά στις περιπτώσεις των θεαμάτων, ως προστάτιδα των συμμετεχόντων στους αγώνες (συμπεριλαμβανομένων των διοργανωτών), αλλά και ως ειδική προστάτιδα αυτών των τοποθεσιών. Αυτό αποδεικνύεται ξεκάθαρα στο ανάγλυφο του θεάτρου της Ιεράπολης, όπου η Νέμεση παριστάνεται στο τελευταίο τμήμα του στολισμού του προσκηνίου, σε μια σκηνή θυσίας στον βωμό της που ξεχωρίζει από τη γενική διακοσμητική αφήγηση.Στην ελληνορωμαϊκή κοινωνία του 2ου- 3ου αι., η Νέμεσις λατρευόταν επίσης ως προστάτιδα των δημόσιων συλλόγων (κεφ. 4), που συγκέντρωναν τον αστικό πληθυσμό υπό διαφορετικούς κοινωνικούς και οικονομικούς στόχους. Η παρούσα έρευνα συγκέντρωσε και σχολίασε για πρώτη φορά όλες αυτές τις διαφορετικές πηγές με επίκεντρο τη λατρεία της Νεμέσεως. Η σύγκριση όλων των πηγών υπογραμμίζει τον βασικό χαρακτήρα της Νεμέσεως ως θεάς των θεάτρων-αρένων ως τόπων συγκέντρωσης ανθρώπων γύρω από τους ρωμαϊκούς αγώνες. Ξεχώρισε μια μεγάλη ποικιλία συλλόγων. Για παράδειγμα, η «συνήθια της Νεμέσεος» της Θεσσαλονίκης φαίνεται να μοιάζει πολύ με ένα collegium funeraticium. Οι «Νεμεσιάσται» της Νίκαιας φαίνεται να είναι λάτρεις των ρωμαϊκών αγώνων, καθώς και οι «φίλοι του κυνηγιού» των Φιλίππων και οι «φίλοι των όπλων», που μαρτυρούνται στο μικρό χάλκινο άγαλμα της Νεμέσεως αβέβαιης προέλευσης. Ωστόσο, η θεά ήταν επίσης στο επίκεντρο των συλλόγων νέων που μαρτυρούνται στην Αίγυπτο, την Gallia Narbonensis, τη Λουζιτανία και την Ιταλία. Η απορρόφηση της λατρείας της Νεμέσεως στις πεποιθήσεις των ανθρώπων βρίσκει θέση και στις επιτύμβιες πηγές, όπου βρίσκουμε πολλές ενδείξεις για την Νέμεση ως προστάτιδα των νεκρών και θεά που συνδέεται με την ιδέα της δικαιοσύνης και της ζωής πέρα από τον θάνατο. Πράγματι, η παρούσα έρευνα συγκέντρωσε για πρώτη φορά όλες τις πηγές με ταφικό χαρακτήρα στις οποίες λατρεύεται η Νέμεση (κεφ. 4). Τελικά, προέκυψε ένα πολύπλευρο προφίλ της θεάς, η οποία συνδέεται με τους παραδοσιακούς χθόνιους θεούς του ελληνορωμαϊκού κόσμου.Η εισαγωγή και απορρόφηση της λατρείας της Νεμέσεως στην ελληνορωμαϊκή κοινωνία αναλύεται και στην πολιτική χρήση της θεάς τόσο από την κεντρική εξουσία και τους επαρχιακούς διοικητές, όσο και από τους πολίτες (κεφ. 3). Η σύγκριση των διαφόρων επιγραφικών πηγών, πράγματι, έδειξε πως η θεά βρισκόταν στο επίκεντρο μιας διαλεκτικής μεταξύ της κεντρικής εξουσίας και των επαρχιακών κοινωνιών, που πάντα είχαν στόχο να κερδίσουν την εύνοια και τη χάρη του αυτοκράτορα.Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο συγκρίθηκαν και σχολιάστηκαν τελικά όλες οι διάφορες πτυχές της έρευνας, με κάποιες νέες προοπτικές για περαιτέρω διερεύνηση.
