Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ευδοξία Ντεροπούλου-Ντέρου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, ΤΕΑΠΗ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Η λογοτεχνία αποτελεί ανέκαθεν ένα χρήσιμο παιδαγωγικό εργαλείο που συμβάλει τόσο στην ενίσχυση του προφορικού και του γραπτού λόγου όσο και στην γνωστική, συναισθηματική, κοινωνική ανάπτυξη, στην ενίσχυση της δημιουργικότητας, της φαντασίας και της κριτικής σκέψης. Ειδικότερα, η λογοτεχνία που πραγματεύεται το ζήτημα της αναπηρίας επιβάλλεται να είναι απαλλαγμένη από στερεότυπα που διαστρεβλώνουν και ομογενοποιούν τους ανάπηρους χαρακτήρες, βοηθώντας από τη μία το ανάπηρο αναγνωστικό κοινό να ταυτιστεί και να διαμορφώσει μια θετική αναπηρική ταυτότητα και από την άλλη να ενημερώσει ορθά για τη συνθήκη της αναπηρίας μέσα από την ρεαλιστική απεικόνισή της.
Η θεωρητική τεκμηρίωση της μελέτης βασίζεται στη θέση ότι η αναπηρία αποτελεί κοινωνικό κατασκεύασμα, πολιτικό και πολιτισμικό ζήτημα, ενώ οι περιορισμοί που βιώνουν τα ανάπηρα άτομα οφείλονται στην αποτυχία της κοινωνίας να προσαρμοστεί στις ανάγκες τους, καταλήγοντας έτσι στην αναπηροποίησή τους. Στην αναγνώριση του παιδαγωγικού ρόλου της λογοτεχνίας και στην ιδεολογία που μεταφέρει. Τέλος, στην παραδοχή ότι ο τρόπος με τον οποίο αναπαρίσταται η αναπηρία στα λογοτεχνικά κείμενα, καθώς και η γλώσσα που χρησιμοποιείται, μπορούν να συμβάλλουν στην διαμόρφωση στάσεων και αντιλήψεων αναφορικά με αυτό το ζήτημα.
Η παρούσα ποιοτική έρευνα ασχολήθηκε με την διερεύνηση των τρόπων, με τους οποίους αναπαρίσταται η κινητική αναπηρία στα παιδικά λογοτεχνικά βιβλία. Ειδικότερα, διερευνήθηκαν εις βάθος το περιεχόμενο, ο σκοπός, οι χαρακτήρες που προβάλλονται και η γλώσσα που χρησιμοποιείται σε 14 παιδικά λογοτεχνικά βιβλία, τα οποία προτείνονται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (Υ.ΠΑΙ.Θ) για την ευαισθητοποίηση της μαθητικής κοινότητας της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, αναφορικά με το ζήτημα της κινητικής αναπηρίας. Πιο συγκεκριμένα, αρχικά εξετάζεται κατά πόσο οι δημιουργοί-συγγραφείς εμπεριέχουν στο κείμενό τους τον επιβεβαιωτικό λόγο που υιοθετείται από τα ανάπηρα άτομα, ενώ παράλληλα εντοπίστηκαν τα χαρακτηριστικά (κοινωνικά, πολιτισμικά) που αποδίδουν στους/στις ήρωες/ηρωίδες. Επιπλέον, διερευνήθηκε εάν η αναπαράσταση της αναπηρίας είναι πλαισιωμένη από το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας, και τέλος, εάν η αποδοχή της αναπηρίας πραγματοποιείται μέσα σε ενταξιακά συγκείμενα. Απώτερος σκοπός της έρευνας είναι η ανάδειξη τυχών στερεοτύπων, προκαταλήψεων ή διακρίσεων απέναντι στην (κινητική) αναπηρία.
Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων έγινε με την τεχνική της ανάλυσης περιεχομένου και έδειξε ότι η έννοια της κινητικής αναπηρίας προσεγγίζεται μέσα από το ιατρικό-ατομικό πρίσμα, διαιωνίζοντας τις κυρίαρχες αντιλήψεις και τα στερεότυπα. Τα ερευνώμενα βιβλία προβάλλουν μία απλοποιημένη εκδοχή της σύνθετης καθημερινότητας των κινητικά ανάπηρων ατόμων. Προβάλλοντας μια ομογενοποιημένη κινητικά ανάπηρη φιγούρα, αποτυγχάνουν να αναδείξουν τα ατομικά κοινωνικά χαρακτηριστικά ενός ανάπηρου ατόμου, όπως φύλο, φυλή, τάξη κ.α. Ταυτόχρονα, οι κινητικά ανάπηροι χαρακτήρες απεικονίζονται ως αδύναμοι και συνεχώς εξαρτημένοι, ενώ οι φωνές τους φιμώνονται μέσα από τις πρακτικές λόγου και γλώσσας που χρησιμοποιούνται από τους/τις συγγραφείς. Τέλος, με την αναπαραγωγή ενός διακηρυκτικού και επιφανειακού λόγου αναφορικά με την αποδοχή της κινητικής αναπηρίας, τα λογοτεχνικά βιβλία αποτυγχάνουν να συμβάλουν ουσιαστικά στη βαθύτερη κατανόηση της έννοιας της αναπηρίας.
Λέξεις-κλειδιά:
αναπαράσταση, κινητική αναπηρία, παιδική λογοτεχνία, στερεότυπα, προκαταλήψεις, διακρίσεις, πρωτοβάθμια εκπαίδευση
