Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Ελευθέριος Πλάτων, αναπλ. καθηγητής, Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Γεώργιος Βαβουρανάκης, αναπλ. καθηγητής, Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Κωνσταντίνος Κοπανιάς, αναπλ. καθηγητής, Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Ελένη ΜΑτζουράνη, καθηγήτρια, Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Αφροδίτη Χασιακού, Λέκτορας, Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Ευγενία Γιαννούλη, ανάπλ. καθηγήτρια, Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης πολιτισμικών Αγαθών, Παν/μιο Πελοποννήσου
Περίληψη:
Η ονοματοθεσία Κέρατα Καθοσιώσεως (Horns of Concecration) προκατάλαβε τη σκέψη μας, από την αρχή, ενώ η έλευση της διαδικασιακής αρχαιολογίας απέκλεισε από το οπτικό μας πεδίο ό,τι μη παρατηρήσιμο, ή μη μετρήσιμο, όπως το συμβολισμό. Η πραγμάτευση του μινωικού διπλού κέρατος (ΔΚ) ανεστάλη επ’ αόριστο, αλλά στο πλαίσιο της σύγχρονης λαϊκής κουλτούρας, η επιτυχία της μορφής ΔΚ είναι ενδεικτική μιας εύστοχης συμβολιστικής, με αναφορές στην εικόνα του μινωικού ταύρου.
Η μελέτη δεν αρνήθηκε την Εβανσική πρόσληψη του σχηματικού βούκρανου, αλλά δεν την αποδέχτηκε άκριτα. Εξετάζοντας νέα στοιχεία, από το Ακρωτήρι Θήρας, συζητά την τεχνική, η οποία εντάσσει τo ΔΚ σε μια παράδοση χειρισμών, πολιτισμικά προδιαγεγραμμένων. Καθώς ο χειρισμός δεν μπορεί να διαχωριστεί από την προθετικότητα (χρήση) και η προθετικότητα από τη συνήθεια (συμπεριφορά), διερευνήθηκε η ένταξη των θηραϊκών ΔΚ σε ένα πλαίσιο συσχετισμών, αναφορικά με την επιτελεστική επιβεβαίωση του κοινωνικού χώρου και τη σήμανση του δομημένου περιβάλλοντος. H υπερκέραση των μορφολογικών συγκρίσεων κατ’ αναλογία επέτρεψε, επιπλέον, τη συζήτηση συνθηκών, οι οποίες, αφενός, ενθάρρυναν την εξέλιξη και τη χρήση του ΔΚ από τις κοινωνίες της Κρήτης και, αφετέρου, επέτρεψαν την ενσωμάτωσή του στην αρχιτεκτονική και την μεγάλη ζωγραφική του Ακρωτηρίου.
Ως όχημα ιδεολογίας, η συνεισφορά του βοδιού στη δημιουργία της κνωσιακής Κεφάλας υπήρξε κεφαλαιώδης· έτσι, η πραγμάτευση του ΔΚ, ως μη αυθαίρετου σημείου φυσικού συσχετισμού με το βόδι, οδήγησε σε διερεύνηση της ανάδυσης, αντί της προέλευσης ―δηλαδή, σε αντιδιαστολή προς μια επείσακτη, τυχαία εμφάνιση. O άνθρωπος χειραγώγησε και κατανάλωσε το άγριο σώμα: το κυνήγησε, το κρεούργησε, το έφαγε, το χώνεψε, το μετασκεύασε σε εργαλείο, το εξημέρωσε, το έζεψε στο ζυγό, το εκμεταλλεύτηκε και το αναπαράστησε, με κάθε δυνατό τρόπο και μέσο· το οικειώθηκε. Ένα μέρος του, αιχμηρό, σκληρό και εξαιρετικά ισχυρό μετουσιώνεται με κατάλληλους χειρισμούς, αλλά όντας εξωανθρώπινο ―κατ’ ουσίαν ακατανόητο και εν δυνάμει επικίνδυνο― ανάχθηκε σε διαμεσολαβητή, ανάμεσα σε απτό και νοητό κόσμο. Ο συσχετισμός ΔΚ και ζωοθυσίας μορφοποίησε το τεχνούργημα και το έθεσε στο επίκεντρο αισθητήριων θεατρικών επιτελέσεων, που ενεργοποιούσαν την μνήμη. Tο ζωικό μέλος μετατράπηκε σε τεχνούργημα διά χειρισμού πολύ πριν εμφανιστεί το τεχνητό ΔΚ· έτσι, η αρχιτεκτονική του σώματος καθόρισε την αντιπαράταξη υψηλού-χαμηλού.
Ενσωματώνοντας κατακορυφότητα, ανέλιξη, θρησκευτικότητα και πιθανά προστασία, το μέρος αντί του όλου συνδέθηκε με εμπειρίες σεισμικών ερειπώσεων και σχηματοποιήθηκε σε καθολικό σήμα του οικισμένου περιβάλλοντος. Συσχετιζόμενο με την κατασκευή, συνδέθηκε άρρηκτα με την καθετότητα της πρόσοψης και η αρχιτεκτονικότητα διερευνήθηκε σε σχέση με τη λειτουργική μονάδα που ενθαρρύνει ανάβαση. Το γεγονός, ότι η κορυφή επιστεφόταν από ΔΚ, τοποθέτησε την καθετότητα στο επίκεντρο της πραγμάτευσης, αλλά την ίδια στιγμή μεγέθυνε την πρόκληση της οριζόντιας αρχιτεκτονικής. Ειδικά στο Ακρωτήρι, λόγω έλλειψης αντιστρεψιμότητας, η μελέτη επανεξέτασε εικονογραφία, κερατικές επιτελέσεις και δομές, αποφεύγοντας την τυπολογία υπέρ της ανάδειξης κάθετων συσχετισμών. Εκεί που η παρουσία συγκροτεί κοινωνικό χώρο, είναι ορατά ΔΚ και καθώς κατοπτεύουν, ο αποτροπαϊκός χαρακτήρας ενεργοποιόταν σε αξίες του συνυπάρχειν.
Oι εισόδιες διαμορφώσεις επέτρεψαν την εξέταση ΔΚ σε συνάρτηση με την παραστατική του ταύρου ―όχι ανεξάρτητα από αυτήν― και επειδή το τεχνούργημα δεν είναι πειστικό ως έμβλημα ένθρονης εξουσίας, η σημασία του συσχετίστηκε με επιτελέσεις. Παραστατική και τελετουργία εξετάστηκαν στο πλαίσιο του μινωικού υπερδομήματος, η οικοδόμηση του οποίου αποκρίθηκε σε δημογραφικές πιέσεις και την ανάγκη επιβεβαίωσης κοινωνικών δεσμών, οι οποίοι σε μεγάλους πληθυσμούς, χωρικά διασκορπισμένους, δεν είναι αυτονόητοι. Στην φαντασιακή θέσμιση, ο αναθέτων διεκδικεί παρουσία και με ειδικά κερατικά αναθήματα, αναβάτες προσδιόριζαν τον εαυτό τους ως κοινωνικά υποκείμενα, τουλάχιστον, κατά την περίοδο των Ιερών Κορυφής.
Το υλικό σύμβολο είναι τεχνούργημα με κατευθυντικότητα και, ως τέτοιο, δεν διδάσκεται μόνο, αλλά διδάσκει και κατευθύνει το κοινό του. Ο αρχαιολόγος δεν έχει λόγο να γίνει αποκρυπτογράφος για να το προσεγγίσει, επειδή η ερμηνεία δεν είναι ζήτημα θραύσης κάποιου κώδικα. Εάν αυτό είναι αλήθεια, το είδος της ανάκρισης, στην οποία μπορεί να υποβληθεί ένα σύμβολο δεν θα οδηγήσει σε τελικές ερμηνείες και, ασφαλώς, δεν θα οδηγήσει σε κανόνες και νόμους. Το διπλό κέρας αναδύθηκε από τη βαθιά στρωματογραφία της εντυπωσιακής κνωσιακής μαγούλας και έφτασε στο Ακρωτήρι χωρίς να μεταναστεύσει. Είναι αρχιτεκτονικό και είναι μινωικό, αλλά ανήκει στο συμβολιστικό υπόβαθρο του αιγαιακού πολιτισμού, από τόσο παλιά, όσο και τα κερασφόρα θηλαστικά. Η εμμένεια του ΔΚ διαφαίνεται σε διαθεσιμότητα και επιδοχές, οι οποίες επέτρεψαν, ή και επέβαλαν το χειρισμό του.
Ο ακατανόητος συμφυρμός ταύρου/δομήματος, η αρχιτεκτονικότητα της επίστεψης, η τοιχογραφία του αδύτου, κερατικά τεχνουργήματα και επιτελέσεις εικονογραφούν το συσχετισμό ταύρου και αρχιτεκτονικού ΔΚ και υπαινίσσονται μια δομημένη κοινωνική πρακτική, η οποία, πιθανά, λειτουργούσε με προσυνειδητό τρόπο.
