Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Λεωνίδας Στεφανής, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ελισσάβετ Καπάκη, Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Παναγιώτης Κοκότης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Αναστάσιος Μπονάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Σωκράτης Παπαγεωργίου, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνος Πόταγας, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γεώργιος Κούτσης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
ΣΚΟΠΟΣ:
Σκοπός αυτής της μελέτης ήταν να γίνει συσχέτιση του φαινοτύπου - είτε αυτό αφορά την κλινική εικόνα είτε κάποιους βιολογικούς ή άλλους δείκτες - με το γονότυπο στις πιο συχνές μονογονιδιακές μορφές της νόσου Πάρκινσον (PD) στον Ελλαδικό χώρο. Συγκεκριμένα:
1)Θέλαμε να διαπιστώσουμε αν σε ασθενείς με PD που φέρουν τη μετάλλαξη GBA (GBA-PD) στον ελληνικό πληθυσμό υπάρχουν διακριτά χαρακτηριστικά στα κινητικά και μη κινητικά συμπτώματά τους και αν αυτά συμπίπτουν με τα ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας.
2) Να αξιολογηθεί η ντοπαμινεργική απονεύρωση του ραβδωτού σώματος σε ασθενείς με PD που φέρουν τη μετάλλαξη Α53Τ (Α53Τ-PD).
3) Να αξιολογηθούν τα μη κινητικά συμπτώματα σε ασθενείς με PD που φέρουν τη μετάλλαξη Α53Τ (Α53Τ-PD).
4)Να αξιολογηθεί εάν η Διαταραχή Συμπεριφοράς στο στάδιο ύπνου REM (RBD) καθώς και άλλες διαταραχές ύπνου εμφανίζονται σε φορείς της μετάλλαξης A53T, χρησιμοποιώντας τόσο υποκειμενικά όσο και αντικειμενικά μέτρα.
5)Να αξιολογηθεί αν υφίσταται δυσλειτουργία του αυτονόμου νευρικού συστήματος (ΑΝΣ) όσον αφορά κυρίως το καρδιαγγειακό σύστημα σε ασθενείς με γενετικές μορφές ΝΠ στον Ελλαδικό χώρο.
6)Να αξιολογηθούν τα μη κινητικά χαρακτηριστικά των ασυμπτωματικών φορέων της μετάλλαξης p.A53T (A53T-AC).
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ:
Διεξήγαμε 6 παράλληλες μελέτες για να ελέγξουμε όσο δυνατόν ευρύτερα το φάσμα της νόσου και για να μην επιβαρύνουμε τον κάθε ασθενή με πάρα πολλές δοκιμασίες:
1) Για να μελετήσουμε τα χαρακτηριστικά των GBA-PD στον ελλαδικό χώρο συγκρίναμε με ερωτηματολόγια και κλίμακες φαινοτυπικά χαρακτηριστικά 35 GBA-PD, με αυτά 35 ασθενών με γενετικά μη αναγνωρισμένους ασθενείς με PD (GU-PD) (δηλαδή, χωρίς γνωστό γενετικό προσδιοριστικό παράγοντα PD) στον ελληνικό πληθυσμό σταθμισμένους για ηλικία, φύλο και διάρκεια νόσου. Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Parkinson’s Disease to 2018 (Simitsi et al., 2018).
2) Για να αξιολογηθεί η ντοπαμινεργική απονεύρωση του ραβδωτού σώματος στους Α53Τ-PD συγκρίναμε τα ευρήματα από 11 A53T-PD που υποβλήθηκαν σε σπινθηρογράφημα βασικών γαγγλίων εγκεφάλου (123I-FP-CIT SPECT imaging) με αυτά 33 ασθενών με ιδιοπαθή PD (i-PD) σταθμισμένους για ηλικία, φύλο, και διάρκεια νόσου. Επίσης και στις δυο ομάδες έγινε νευροψυχολογική εκτίμηση. Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Movements Disorders το 2018 (Koros et al., 2018).
3) Τα μη κινητικά συμπτώμτα των A53T-PD (η παρουσία υποσμίας, νευροψυχιατρικά και δυσαυτονομικά συμπτώματα καθώς και διαταταρχές ύπνου) αξιολογήθηκαν με ερωτηματολόγια και κλίμακες σε 18 Α53Τ-PD και συγκρίθηκαν με αυτά από 18 τυπικούς ασθενείς με PD (t-PD) σταθμισμένους για ηλικία, φύλο και διάρκεια νόσου. Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Neurology to 2018 (Koros et al., 2018b).
4) Για να μελετήσουμε τις διαταραχές ύπνου στους Α53Τ αξιολογήσαμε 15 φορείς p.A53T [10 που εκδηλώνουν τη νόσο του Πάρκινσον (A53T-PD) και 5 ασυμπτωματικούς φορείς] με ταυτόχρονη καταγραφή Video-PSG (βίντεο-πολύ-υπνογραφία), κλίμακες για τον ύπνο, τεστ για την αξιολόγηση της γνωστικής λειτουργίας και τεστ όσφρησης. Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Sleep τo 2021 (Simitsi et al., 2021).
5) Για να μελετήσουμε την πιθανή δυσλειτουργία του ΑΝΣ σε γενετικές μορφές PD, αξιολογήσαμε 9 A53T-PD, 9 GBA-PD και 10 i-PD (με σποραδικη νόσο PD), με μη επεμβατικές δοκιμασίες της λειτουργίας του ΑΝΣ στο εργαστήριο: Ενεργητική ορθοστάτιση, Δοκιμασία βαθιών αναπνοών, Δοκιμασία δυναμόμετρου και Δοκιμασία Valsalva. Επιπλέον, αξιολογήσαμε το SCOPA-AUT για τη δυσλειτουργία του ΑΝΣ, την κλίμακα MOCA για τη γνωστική λειτουργία και την κλίμακα H&Y για την εκτίμηση της κινητικής λειτουργίας. Επίσης υπολογίσαμε μια υποβαθμολογία του SCOPA-AUT με ερωτήσεις σχετικά με την καρδιαγγειακή λειτουργία (SCOPA-C) καθώς και πόσοι ασθενείς είχαν παθολογικές ≥2 δοκιμασίες στο εργαστήριο (AUT≥2). Η μελέτη αυτή παρουσιάστηκε ως abstract στο 33ο Πανελλήνιο συνέδριο Νευρολογίας. [Δυσλειτουργία του ΑΝΣ σε φορείς της μετάλλαξης p.Α53Τ, πάσχοντες απο Ν. Πάρκινσον : μελέτη σε ελληνικό πληθυσμό. 2022. Αθηνά Μαρία Σιμιτσή1, Παναγιώτης Κοκότης2, Χρήστος Κορός1, Αναστασία Μπουγέα1, Νικόλαος Παπαγιαννάκης1, Ρουμπίνα Αντωνέλου1, Ιωάννα Παχή1, Δήμητρα Παπαδημητρίου3, Μαρία Σταμέλου 1,4 ,Λεωνίδας Στεφανής1 (1. Ά Νευρολογική Κλινική, Αιγινήτειο Νοσοκομείο, ΕΚΠΑ, 2. Ά Νευρολογική Κλινική, Εργαστήριο Κλινικής Νευροφυσιολογίας, Αιγινήτειο Νοσοκομείο, ΕΚΠΑ, 3. Ά Νευρολογική Κλινική, Νοσοκομείο Ερρίκος Ντυνάν, Αθήνα, 4. Νοσοκομείο Υγεία, Αθήνα)].
6) Για να μελετήσουμε τα μη κινητικά χαρακτηριστικά των ασυμπτωματικών φορέων μετάλλαξης p.A53T (A53T-AC), αξιολογήσαμε τα μη κινητικά συμπτώματα με ερωτηματολόγια, κλίμακες και τεστ όσφρησης σε 12 A53T-AC και τα συγκρίναμε με αυτά 36 υγιών μαρτύρων (HC), σταθμισμένους για ηλικία και φύλο. Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Parkinsonism and Related Disorders to 2022 (Simitsi et al., 2022).
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ:
1) Βρήκαμε έναν υψηλότερο επιπολασμό γνωστικής δυσλειτουργίας που συνάδει με τα ευρήματα προηγούμενων μελετών και συχνότερη αμφοτερόπλευρη έναρξη της νόσου στους GBA-PD έναντι των GU-PD.
2) Οι φορείς της μετάλλαξης p. A53T είχαν σημαντικά χαμηλότερο λόγο δέσμευσης του κερκοφόρου πυρήνα τόσο ετερόπλευρα όσο και ομόπλευρα της πιο προσβεβλημένης πλευράς και μειωμένο ετερόπλευρο λόγο σήματος κερκοφόρου πυρήνα/κελυφους σε σύγκριση με την PD. Παρόμοιος βαθμός ασυμμετρίας του ραβδωτού σώματος παρατηρήθηκε και στις δύο υποομάδες. Δεν μπόρεσε να αποδειχθεί συσχέτιση μεταξύ των αποτελεσμάτων των νευροψυχολογικών δοκιμασιών και της ντοπαμινεργικής απονεύρωσης του κερκοφόρου πυρήνα.
3) Όσον αφορά τα μη κινητικά συμπτώματα της PD, στους A53T PD το σκορ στο τεστ όσφρησης καθώς και κάποιες συγκεκριμένες δοκιμασίες της γνωστικής λειτουργίας ήταν χαμηλότερα σε σχέση με αυτά στους t-PD. Όσον αφορά το πρότυπο της γνωστικής έκπτωσης, οι μετωπιαίες-εκτελεστικές και οπτικοχωρικές λειτουργίες επηρεάζονται περισσότερο από τη συνολική νόηση και τη λεκτική μνήμη, παρόμοια με το διακριτό προφίλ του γνωστικού συνδρόμου της PD.
4)Όσον αφορά τις διαταραχές ύπνου, το 90% Α53Τ-PD είχαν τουλάχιστον μία διαταραχή ύπνου και το 40% είχε δύο. Κανένας ασυμπτωματικός φορέας δεν παρουσίασε επιβεβαιωμένη διαταραχή ύπνου. 6/7 Α53Τ- PD με RBD είχαν υποσμία και 4/7 γνωστική δυσλειτουργία. Υπήρχε συσχέτιση τόσο της μειωμένης όσφρησης όσο και της γνωστικής δυσλειτουργίας με την παρουσία RBD.
5) Οι 3 ομάδες δεν διέφεραν σε φύλο, ηλικία, διάρκεια νόσου, επίδοση στο MOCA ή στο H&Y. Το 87,5% των Α53Τ-PD είχε AUT≥2, σημαντικά υψηλότερο σε σύγκριση με το 25% των GBA-PD και υψηλότερο, αλλά όχι στατιστικά σημαντικό σε σύγκριση με το 40% των Ι-ΝΠ. To SCOPA AUT ήταν σημαντικά υψηλότερο μόνο στους GBA-PD σε σχέση με τους i-PD. Tο SCOPA-C ήταν σημαντικά υψηλότερο και στις δύο γενετικές μορφές σε σύγκριση με τους i-PD. Δεν παρατηρήθηκαν διαφορές μεταξύ των ομάδων όσον αφορά τα σκορ στις διάφορες δοκιμασίες ΑΝΣ στο εργαστήριο.
6)Όσον αφορά τα μη κινητικά συμπτώματα στους ασυμπτωματικούς φορείς, η όσφρηση ήταν πιο επηρεασμένη και το άγχος ήταν οριακά εντονότερο στους A53T-AC έναντι των HC. Επίσης βρέθηκε θετική συσχέτιση μεταξύ του σκορ στο τεστ όσφρησης και του σκορ στο τεστ της γνωστικής λειτουργίας στους A53T-AC αλλά όχι στους HC.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:
1) Στην παραπάνω μελέτη επιβεβαιώνουμε χαρακτηριστικά των GBA-PD τα οποία καταδεικνύουν μια πιο βαρειά νόσο Πάρκινσον σε σχέση με τους GU-PD, κυρίως όσον αφορά των τομέα των γνωστικών λειτουργιών. Το γεγονός ότι οι δύο προς σύγκριση ομάδες είναι σταθμισμένες ως προς την ηλικία και τη διάρκεια νόσου δεν μας έδωσε τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε σε αυτή τη μελέτη αν η παρουσία της μετάλλαξης GBA1 σε ασθενείς με νόσο Πάρκινσον σχετίζεται με την πρωϊμότερη έναρξη της νόσου. Όσον αφορά το εύρημα της συχνότερης συμμετρικής έναρξης της νόσου στους GBA-PD πρέπει να ληφθεί υπόψιν με επιφυλάξεις λόγω των περιορισμών της μελέτης.
2) Οι ασθενείς με PD που φέρουν τη μετάλλαξη p. A53T SNCA παρουσιάζουν ενδείξεις πιο σοβαρής απονεύρωσης του μελαινοραβδωτού συστήματος, ιδιαίτερα εμφανή στον κερκοφόρο πυρήνα. Η απουσία σημαντικών διαφορών στους λόγους δέσμευσης του κελύφους μπορεί να αντικατοπτρίζει ένα floor effect ή μια πραγματική εκλεκτική στόχευση των απολήξεων του κερκοφόρου πυρήνα στην p. A53T SNCA που σχετίζεται με την PD.
3) Η παρατηρούμενη επιλεκτική γνωστική δυσλειτουργία που αντανακλά τη δυσλειτουργία του μετωπιαίου-βρεγματικού δικτύου, σε συνδυασμό με την εξασθενημένη όσφρηση, καθορίζουν ένα σύνολο μη κινητικών δυσλειτουργιών που σχετίζονται με την PD A53T. Τα αποτελέσματα αυτά έχουν επιπτώσεις στην πρόγνωση των ασθενών με PD A53T.
4) Συμπεράσματα: Η RBD εμφανίζεται στην πλειονότητα των PD-A53T, σε αντίθεση με τις περισσότερες άλλες γενετικές μορφές PD, στις οποίες η RBD είναι ασυνήθιστη. Η έλλειψη μιας διαταραχής ύπνου στους ασυμπτωματικούς φορείς υποδηλώνει πιθανότατα ότι οι υπό μελέτη φορείς δεν έχουν φτάσει ακόμη στην πρόδρομη φάση όταν εκδηλώνονται τέτοιες διαταραχές ύπνου. Η υποσμία σχεδόν σε όλα τα άτομα με RBD και η γνωστική έκπτωση στα περισσότερα από αυτά είναι ενδεικτικά του γενικού προτύπου εξέλιξης της νόσου, το οποίο ωστόσο δεν είναι ομοιόμορφο.
5) Υπάρχει κάποια ένδειξη ότι ίσως οι A53T-PD έχουν μεγαλύτερη επιβάρυνση στη λειτουργία του ΑΝΣ σε σχέση με τους GBA-PD με τη βοήθεια των δοκιμασιών του ΑΝΣ στο εργαστήριο, ενώ η αναντιστοιχία μεταξύ των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων και των αποτελεσμάτων των δοκιμασιών στο εργαστήριο υποδηλώνει ότι υπάρχει ανάγκη για χρήση πιο αντικειμενικών μεθόδων για την εκτίμηση του ΑΝΣ.
6) Η περισσότερο επηρεασμένη όσφρηση στην A53T-AC μπορεί να υποδηλώνει ότι η οσφρητική λειτουργία επηρεάζεται αρκετά νωρίς στους φορείς A53T. Η ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ UPSIT και MOCA στην ομάδα A53T-AC μπορεί να υποδεικνύει ότι η γνωστική δυσλειτουργία και η οσφρητική εξασθένιση εξελίσσονται παράλληλα, πριν από τον εκφυλισμό του μελαινοραβδωτού συστήματος. Το άγχος ήταν επίσης πιο διαδεδομένο στους A53T-AC και μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα πρόσθετο πρόδρομο χαρακτηριστικό σε αυτή την ομάδα ατόμων.
