Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Αθανάσιος Πρωτογέρου, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Αθανάσιος Τζιούφας, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μαρία Γιαννακούλια, Καθηγήτρια, Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Χαράλαμπος Βλαχόπουλος, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Θεόδωρος Παπαϊωάννου, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Καλλιόπη Καράτζη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Καλλιόπη-Άννα Πούλια, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο ΑΘηνών
Περίληψη:
Η υποκλινική αγγειακή βλάβη [αρτηριοσκλήρυνση (αυξημένη αρτηριακή σκληρία), αρτηριακή αναδιαμόρφωση, αθηρωμάτωση (αθηρωματικές πλάκες)] προηγείται ακόμη και δεκαετίες ης εκδήλωσης καρδιαγγειακής νόσου και αξιοποιείται ως μη επεμβατικός τρόπος αξιολόγησης του καρδιαγγειακού κινδύνου. Παγκοσμίως, η ημερήσια πρόσληψη νατρίου τείνει να είναι διπλάσια της συνιστώμενης από τις διεθνείς οδηγίες. Η υψηλή πρόσληψη νατρίου έχει συνδεθεί με την καρδιαγγειακή νοσηρότητα και θνησιμότητα, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις με τη σχέση αυτή να εμφανίζει καμπύλη σχήματος J, υποδηλώνοντας ότι εκτός από τα υψηλά επίπεδα, ακόμη και τα χαμηλά επίπεδα πρόσληψης αυξάνουν τον κίνδυνο. Έως τώρα, τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα αναφορικά με τη σχέση του προσλαμβανόμενου νατρίου με την υποκλινική αγγειακή βλάβη παραμένουν περιορισμένα, ειδικά για συγκεκριμένους τύπους αγγειακής βλάβης όπως η αθηρωμάτωση. Επιπλέον, ακόμη και σήμερα δεν υπάρχουν αξιόπιστες και συνάμα εύκολες στην εφαρμογή τους μέθοδοι για την καταγραφή του προσλαμβανόμενου ή και απεκκρινόμενου νατρίου.
Η παρούσα μελέτη διεξήχθη σε πληθυσμούς μέτριου έως αυξημένου καρδιαγγειακού κινδύνου (αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, χρόνια φλεγμονώδη/ αυτοάνοσα νοσήματα, HIV) με στόχο:
(i) την καταγραφή ποσοτικοποίηση του νατρίου της δίαιτας με την εφαρμογή όλων των διαθέσιμων μεθόδων [διατροφικές μέθοδοι (π.χ. πολλαπλές ανακλήσεις 24ώρου, ερωτηματολόγιο συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων (FFQ)) και μέθοδοι ούρων (συλλογή δείγματος ούρων-σποτ με χρήση διαφορετικών εξισώσεων και 24ωρη συλλογή ούρων,
(ii) τη σύγκριση όλων των μεθόδων καταγραφής του νατρίου ως προς την αξιοπιστία τους συγκρινόμενες με την 24ωρη συλλογή ούρων,
(iii) το σχεδιασμό και την ανάπτυξη ενός νέου περισσότερο αξιόπιστου -σε σύγκριση με τις υπάρχουσες μεθόδους- εργαλείου καταγραφής του προσλαμβανόμενου νατρίου με τη μορφή ερωτηματολογίου FFQ, (NaFFQ) και τη βελτίωση των υπαρχουσών διατροφικών μεθόδων μέσω ποσοτικοποίησης του προστιθέμενου άλατος στις ανακλήσεις 24ώρου,
(iv) τη διερεύνηση της σχέσης του νατρίου της δίαιτας με τους κυριότερους τύπους υποκλινικής αγγειακής βλάβης στον πληθυσμό της παρούσας μελέτης, εφαρμόζοντας state-of-the-art μεθόδους για την αξιολόγηση των αγγειακών βιοδεικτών [τονομετρία για την αξιολόγηση της καρωτιδο-μηριαίας ταχύτητας σφυγμικού κύματος (cf-PWV) και υπερηχοτομογραφία για την καταγραφή των αθηρωματικών πλακών],
(v) καθώς και τη διερεύνηση της παραπάνω σχέσης μέσω συστηματικής ανασκόπησης 36 μελετών παρέμβασης και παρατήρησης, σύμφωνα με τα κριτήρια PRISMA.
Η παρούσα μελέτη οδήγησε στα παρακάτω ευρήματα:
(i) Σε 901 άτομα (52.4±13.8 έτη, 45.2% άνδρες), η μέση [Πληθυσμός Α], η μέση διατροφική πρόσληψη νατρίου, όπως αυτή καταγράφηκε από δύο ανακλήσεις 24ώρου ήταν 2442.6±1317.5 mg/ημέρα για τους άνδρες και 1615.8±810.6 mg/ημέρα για τις γυναίκες. Αναφορικά με τις υπόλοιπες μεθόδους αξιολόγησης του νατρίου, σε 122 συμμετέχοντες υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου (56.0±12.6 έτη; 55.7% άνδρες) [Πληθυσμός Β], η μέση 24ωρη απέκκριση νατρίου ήταν 2810±1304 mg/ ημέρα.
(ii) Η μέθοδος δείγματος ούρων (σποτ) με τη χρήση διαφορετικών εξισώσεων οδήγησε σε υπερεκτίμηση της 24ωρης απέκκρισης νατρίου (εύρος σφάλματος:-1781 έως -492 mg) και εμφάνισε μέτρια συσχέτιση με την 24ωρη συλλογή ούρων (r=0.469-0.596, p≤0.01). Οι διατροφικές μέθοδοι αντίθετα, οδήγησαν σε υποεκτίμηση της 24ωρης απέκκρισης νατρίου (εύρος σφάλματος: 877 έως 1212mg) και εμφάνισαν αδύναμες συσχετίσεις με την 24ωρη συλλογή ούρων. Οι βελτιωμένες διατροφικές μέθοδοι υποεκτίμησαν την 24ωρη απέκκριση νατρίου (εύρος σφάλματος: 877 έως 923mg).
(iii) Το νέο εργαλείο που αναπτύχθηκε με τη μορφή ερωτηματολογίου (NaFFQ) παρουσίασε το μικρότερο σφάλμα (-290±1336mg) και την ισχυρότερη συσχέτιση με την 24ωρη συλλογή ούρων (r=0.497, p≤0.01), αν και τα όρια συμφωνίας στα Bland-Altman plots ήταν διευρυμένα (-2909mg, 2329mg), όπως ακριβώς και συνέβη και με τις υπόλοιπες μεθόδους.
(iv) Σχετικά με τη διερεύνηση της συσχέτισης των αγγειακών βλαβών με το νάτριο, οι γυναίκες -όχι όμως και οι άνδρες- που ανήκαν στο 3ο και 4ο τεταρτημόριο πρόσληψης νατρίου (προερχόμενο από την τροφή και το πρόσθετο αλάτι) εμφάνισαν σημαντικά χαμηλότερη πιθανότητα να παρουσιάζουν αθηρωματικές πλάκες στις μηριαίες αρτηρίες συγκρινόμενες με τις γυναίκες του 1ου τεταρτημόριου (751.0±215.5 mg/ημέρα), ακόμη και έπειτα από διόρθωση για όλους τους πιθανούς συγχυτικούς παράγοντες [0.462(0.229-0.935), p=0.032 για το 3ο τεταρτημόριο. 0.274(0.118-0.638), p=0.003 για το 4ο τεταρτημόριο] (Πληθυσμός Α). Αντιθέτως, οι άνδρες και οι γυναίκες που ανήκαν στο 3ο τεταρτημόριο είχαν σημαντικά υψηλότερη πιθανότητα να παρουσιάζουν αρτηριοσκλήρυνση (PWV>10 m/sec) συγκριτικά με όσους ανήκαν στο 1ο τεταρτημόριο [1.991(1.047-3.785), p=0.036]. Αναφορικά με τις μεθόδους αξιολόγησης του νατρίου, σε 122 άτομα υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου (56.0±12.6 έτη; 55.7% άνδρες), η μέση 24ωρη απέκκριση νατρίου ήταν 2810±1304 mg/ημέρα (Πληθυσμός Α).
(v) Η συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας οδήγησε στις παρακάτω παρατηρήσεις σχετικά με το νάτριο και την υποκλινική αγγειακή βλάβη: (α) αν και υπάρχουν αρκετές μελέτες, οι ενδείξεις δεν υποστηρίζουν με ξεκάθαρο τρόπο μία άμεση (ανεξάρτητη από την αρτηριακή πίεση) και κλινικά σημαντική επίδραση του νατρίου στη σκλήρυνση του αγγειακού τοιχώματος, (β) τα ερευνητικά δεδομένα σχετικά με το νάτριο και την αγγειακή αναδιαμόρφωση αν και είναι περιορισμένα και κάποιες φορές αντιφατικά, στην πλειοψηφία τους προτείνουν μία θετική τάση ανάμεσα στις δύο αυτές παραμέτρους, (γ) αναφορικά με την αθηρωμάτωση, τα διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα είναι εξαιρετικά ελλιπή και οι μελέτες παρουσιάζουν σημαντική ετερογένεια.
Συνολικά, η παρούσα μελέτη υποδηλώνει ότι η πολύ χαμηλή πρόσληψη νατρίου συσχετίζεται με: (i) επιταχυνόμενη αθηρωμάτωση, επιβεβαιώνοντας τα ευρήματα των μελετών που έχουν διεξαχθεί σε ζωικά μοντέλα, και (ii) χαμηλότερη συχνότητα αρτηριοσκλήρυνσης, συμφωνώντας με την πλειοψηφία των διαθέσιμων μελετών σε ανθρώπους. Με αυτό τον τρόπο προτείνεται μία διαφορετική στον κάθε τύπο αγγειακής βλάβης επίδραση του προσλαμβανόμενου νατρίου. Επιπλέον, αναφορικά με τις μεθόδους αξιολόγησης του νατρίου της δίαιτας, η παρούσα ανάλυση οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι διαθέσιμες μέθοδοι παρουσιάζουν φτωχή αξιοπιστία συγκρινόμενες με την 24ωρη συλλογή ούρων. Με περαιτέρω βελτίωση και επικύρωση της εγκυρότητας και της επαναληψιμότητάς του σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμών, το νέο εργαλείο που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της παρούσας διατριβής (NaFFQ) θα μπορούσε να αποτελέσει μία υποσχόμενη μέθοδο για απλή και αξιόπιστη καταγραφή της μέσης πρόσληψης νατρίου σε επιδημιολογικές μελέτες. Περισσότερες state-of-the-art μελέτες θα πρέπει να διευθετήσουν τις ερευνητικές αντιπαραθέσεις και τα εναπομείναντα κενά στη γνώση γύρω από το θέμα.
