Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Βελονάκη Βενετία - Σοφία, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ (επιβλέπουσα καθηγήτρια)
Σουρτζή Παναγιώτα, Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Καλοκαιρινού Αθηνά, Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Φώτος Νικόλαος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Αδαμακίδου Θεοδούλα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΠΑΔΑ
Γαλάνης Πέτρος, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Μαντζώρου Μαριάννα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΠΑΔΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Η σαρκοπενία είναι μια μυϊκή νόσος, ιδιαίτερα συχνή στους ηλικιωμένους. Η σαρκοπενία οδηγεί σε δυσμενείς εκβάσεις για την υγεία, όπως πτώσεις, κατάγματα, μειωμένη λειτουργικότητα και φτωχή ποιότητα ζωής. Οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να προλάβουν, να καθυστερήσουν, να θεραπεύσουν και μερικές φορές ακόμη και να αναστρέψουν τη σαρκοπενία μέσω έγκαιρης ανίχνευσης και τεκμηριωμένων παρεμβάσεων. Οι νοσηλευτές περνούν πολύ χρόνο δουλεύοντας δίπλα σε ηλικιωμένους. Ως εκ τούτου, ο ρόλος τους στη διαχείριση της σαρκοπενίας και στον προσυμπτωματικό έλεγχό της είναι πολύ σημαντικός.
Στόχος: Η διερεύνηση της σχέσης της σαρκοπενίας με δείκτες υγείας και παράγοντες της καθημερινής ζωής σε δείγμα ηλικιωμένων του ελληνικού πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, αυτή η μελέτη στοχεύει να μεταφράσει και να σταθμίσει το εργαλείο προσυμπτωματικού ελέγχου SARC-F στα ελληνικά και να διερευνήσει τη σχέση διάφορων εννοιών της σαρκοπενίας με τη λειτουργικότητα, την κόπωση και τον ύπνο.
Μεθοδολογία: Για τη μετάφραση και τη στάθμιση του SARC-F ακολουθήθηκαν τα προτιμώμενα βήματα της Ομάδας Ειδικού Ενδιαφέροντος για τη Σαρκοπενία της European Union Geriatric Medicine Society (EUGMS). Το εργαλείο SARC-Calf δημιουργήθηκε από το συνδυασμό του SARC-F με την περιφέρεια της κνήμης. Διεξήχθη συγχρονική μελέτη σε ηλικιωμένους που κατοικούν στην κοινότητα, χρησιμοποιώντας δειγματοληψία ευκολίας. Οι συμμετέχοντες συγκεντρώθηκαν από τον Ιούλιο του 2020 έως τον Οκτώβριο του 2022, είτε ως εξωτερικοί ασθενείς είτε ως οι συνοδοί τους σε ελληνικό δημόσιο νοσοκομείο ή στην κοινότητα και σε οργανώσεις. Συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη εάν ήταν ≥ 65 ετών, ικανοί να περπατούν με ή χωρίς τη χρήση βοηθήματος, ικανοί να επικοινωνούν στην ελληνική γλώσσα, πρόθυμοι να ανταποκριθούν στην έρευνα και αν παρείχαν γραπτή συγκατάθεση για συμμετοχή. Αποκλείστηκαν όσοι πληρούσαν τα ακόλουθα κριτήρια: σοβαρές γνωστικές διαταραχές, καθιστώντας αναξιόπιστη την επικοινωνία και την ανάκτηση πληροφοριών, όσοι είχαν βηματοδότη ή εμφυτευμένο απινιδωτή λόγω της χρήσης συσκευής Βιοηλεκτρικής Εμπέδησης (BIA), όσοι έπασχαν από οξύ ή χρόνιο πρόβλημα υγείας που δεν τους επέτρεπε να απαντήσουν στα ερωτηματολόγια και να πραγματοποιήσουν τις απαιτούμενες μετρήσεις και όσοι δεν παρείχαν γραπτή συγκατάθεση. Οι πληροφορίες των συμμετεχόντων συλλέχθηκαν μέσω συνεντεύξεων πρόσωπο με πρόσωπο. Για τη διάγνωση της σαρκοπενίας η μυϊκή δύναμη αξιολογήθηκε με ψηφιακό δυναμόμετρο χειρολαβής, η μυϊκή μάζα με συσκευή BIA και η σωματική απόδοση με το τεστ βάδισης 4 μέτρων. Συλλέχθηκαν δεδομένα σχετικά με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, το ιατρικό ιστορικό, τη χρήση φαρμάκων και τον τρόπο ζωής. Ο δείκτης Barthel Index (BI) χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση της λειτουργικότητας των συμμετεχόντων. Η αυτοαναφερόμενη κόπωση αξιολογήθηκε χρησιμοποιώντας την Fatigue Severity Scale (FSS) και την Visual Analogue Scale (VAS). Οι δυσκολίες στον ύπνο εκτιμήθηκαν με την Athens Insomnia Scale (AIS) και οι ίδιοι οι συμμετέχοντες προσδιόρισαν τη διάρκεια του ύπνου τους.
Αποτελέσματα: Το SARC-F μεταφράστηκε και προσαρμόστηκε στα ελληνικά. Στο pre-test πήραν μέρος 10 άτομα ηλικίας ≥ 65 ετών, 5 άνδρες και 5 γυναίκες. Κατόπιν, συμμετείχε μία δεύτερη ομάδα που αποτελούνταν από 22 άτομα ηλικίας ≥ 65 ετών, με διάμεση ηλικία τα 71 έτη, εύρος 65-97, 11 άνδρες, 11 γυναίκες. Η αξιοπιστία μεταξύ των βαθμολογητών και μεταξύ των διαδοχικών δοκιμών προσδιορίστηκε από τον δείκτη Kappa, και στις δύο περιπτώσεις ο συνολικός δείκτης Kappa ήταν k = 1. p < 0,001 (τέλεια συμφωνία). Η εσωτερική συνοχή αξιολογούμενη με τον συντελεστή Cronbach's alpha ήταν 0,657 που υποδηλώνει ένα αποδεκτό επίπεδο συνοχής. Για την κλινική στάθμιση του SARC-F και τη διερεύνηση πιθανών σχέσεων μεταξύ σαρκοπενίας και παραγόντων στην καθημερινή ζωή, πήραν μέρος 100 ηλικιωμένοι στην κοινότητα (διάμεση ηλικία 72,50 ± 9 έτη, 59% γυναίκες). Με βάση τον νεότερο ορισμό της European Working Group on Sarcopenia in Older People (EWGSOP2), ο επιπολασμός της σαρκοπενίας ήταν 10% σε ολόκληρο τον πληθυσμό της μελέτης, 7% στους άνδρες και 3% στις γυναίκες. Η ελληνική εκδοχή του SARC-F αξιολογήθηκε έναντι τεσσάρων λειτουργικών ορισμών της σαρκοπενίας και της πιθανής σαρκοπενίας. Με βάση τον εκάστοτε ορισμό που χρησιμοποιήθηκε για τη σαρκοπενία, η ευαισθησία του SARC-F κυμαινόταν από 27 έως 50%, η ειδικότητα από 82,2 έως 85,7%, η αρνητική προγνωστικές τιμή (NPV) μεταξύ 66,7 και 93,8% και η θετική προγνωστική τιμή (PPV) ήταν πάντα κάτω από 60%. Το SARC-Calf επέδειξε βελτιωμένη ειδικότητα (95,6 έως 98,4%) αλλά χαμηλότερη ευαισθησία (10 έως 20%) από το SARC-F. Η NPV ήταν παρόμοια με αυτή του SARC-F, αλλά η PPV ήταν πολύ υψηλότερη εκτός από την περίπτωση που χρησιμοποιήθηκε ο ορισμός του Foundation of the National Institutes of Health (FNIH με 3 κριτήρια). Το SARC-F, έναντι της πιθανής σαρκοπενίας, επέδειξε 42,1% ευαισθησία, 86,4% ειδικότητα, 42,1% PPV και 86,4% NPV. Το SARC-Calf, έναντι της πιθανής σαρκοπενίας, έδειξε σε σύγκριση με το SARC-F χαμηλότερη ευαισθησία (10,5%), βελτιωμένη ειδικότητα (96,3%), παρόμοια NPV (82,1%) και PPV (40%). Μετά την πολυμεταβλητή λογιστική παλινδρόμηση, ο BI (OR 0.725; 95% CI 0.595 – 0.884, p = 0.001), η κόπωση αξιολογούμενη με την VAS (OR 1.435; 95% CI 1.064 – 1.936, p = 0.018), και η AIS (OR 1.306; 95% CI 1.053 – 1.620, p = 0.015) φαίνεται να προβλέπουν τη βαθμολογία στο SARC-F. Θετική συσχέτιση βρέθηκε ανάμεσα στην ηλικία και την πιθανή σαρκοπενία (OR 1.205; 95% 1.090 – 1.333, p < 0.001) και την επιβεβαιωμένη σαρκοπενία (OR 1.192; 95% CI 1.078 – 1.317, p < 0.001). Η συχνότητα βάδισης βρέθηκε να σχετίζεται με την πιθανή σαρκοπενία (OR 0,231; 95% CI 0,057 – 0,943, p = 0,041). Μετά από πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση, παρατηρήθηκε συσχέτιση ανάμεσα στη μυϊκή δύναμη, το βασικό χαρακτηριστικό της σαρκοπενίας, και την ηλικία (συντελεστής b -0,356, 95% CI -0,523 – -0,190, p < 0,001), το φύλο (συντελεστής b -11,107, 95% CI -13,738 – -8,475, p < 0,001), τη μυϊκή μάζα (συντελεστής b 1,200, 95% CI 0,051 – 2,349, p = 0,041), τη σωματική απόδοση (συντελεστής b 6,969, 95% CI 3,357 – 10,581, p < 0.001) τον αριθμό των λαμβανόμενων φαρμάκων (συντελεστής b -0,560, 95% CI -0,990 – -0,130, p = 0,011), και την κατανάλωση αλκοόλ (συντελεστής b -3,633, 95% CI -6,467 – -0,798, p = 0,013).
Συμπεράσματα: Η ελληνική εκδοχή του SARC-F επέδειξε τέλεια αξιοπιστία μεταξύ των αξιολογητών και μεταξύ των επαναληπτικών δοκιμών και αποδεκτό επίπεδο εσωτερικής συνοχής. Το SARC-F φαίνεται να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο προσυμπτωματικού ελέγχου για νοσηλευτές, για να μπορούν με ακρίβεια να εντοπίζουν στην κοινότητα ηλικιωμένους χωρίς σαρκοπενία. Παράγοντες στην καθημερινή ζωή, όπως το επίπεδο λειτουργικότητας, η αυτοαναφερόμενη κόπωση και οι δυσκολίες στον ύπνο συσχετίστηκαν με τον κίνδυνο για σαρκοπενία, με βάση το ερωτηματολόγιο SARC-F. Η ηλικία ήταν ένας παράγοντας κινδύνου για χαμηλότερη μυϊκή δύναμη, πιθανή και επιβεβαιωμένη σαρκοπενία. Η συχνότητα βάδισης έδειξε αρνητική συσχέτιση με την πιθανή σαρκοπενία. Το φύλο, η μυϊκή μάζα, η σωματική απόδοση, ο αριθμός των ληφθέντων φαρμάκων και η κατανάλωση αλκοόλ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως προγνωστικοί δείκτες της μυϊκής δύναμης. Απαιτείται η μελλοντική έρευνα να επικεντρωθεί σε πιο ευάλωτους πληθυσμούς για την αξιολόγηση του SARC-Calf και να συμπεριλάβει μεγαλύτερο αριθμό ηλικιωμένων για να προσδιοριστούν σημαντικές σχέσεις μεταξύ της σαρκοπενίας και παραγόντων στην καθημερινή ζωή. Επίσης, είναι σημαντικό οι επόμενες έρευνες να εστιάσουν στην επίτευξη συμφωνίας ως προς τον ορισμό και τα διαγνωστικά κριτήρια της σαρκοπενίας.
