Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Λήδα Αναγνωστάκη, Επίκουρη καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ/ΕΚΠΑ (επιβλέπουσα)
Μαρία Λεοντσίνη, Καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ/ΕΚΠΑ (μέλος τριμελούς συμβουλευτικής
επιτροπής)
Άννα Χριστοπούλου, Ομότιμη Καθηγήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ (μέλος
τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής)
Καλλιρόη Παπαδοπούλου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ/ΕΚΠΑ
Χριστίνα Παπαχρήστου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας Α.Π.Θ.
Χριστίνα Αθανασιάδου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας Α.Π.Θ
Βενετία Καντσά, Καθηγήτρια του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας
του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Περίληψη:
Η Γονεϊκότητα Δεσμού (ΓΔ) αποτελεί μία σύγχρονη φιλοσοφία ανατροφής παιδιών με
αυξανόμενη δημοτικότητα στις δυτικές κοινωνίες συμπεριλαμβανομένης και της
Ελλάδας. Στόχος της ΓΔ είναι η ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και
η δημιουργία ασφαλούς δεσμού ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς, κυρίως τη μητέρα,
μέσα από την προώθηση επτά γονεϊκών πρακτικών (π.χ. μακροχρόνιος θηλασμός,
συγκοίμηση, χρήση μάρσιππου). Για τον έλεγχο της επιστημονικής βάσης της ΓΔ και
των πρακτικών της πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση και κριτική της
φιλοσοφίας από τη σκοπιά πέντε διαφορετικών προσεγγίσεων (ιατρικό μοντέλο,
θεωρία δεσμού, ψυχαναλυτική προσέγγιση, φεμινιστική προσέγγιση, οικογενειακή
προσέγγιση). Η κριτική συζήτηση ανέδειξε ότι παρόλο που αρκετά από τα λεγόμενα
της ΓΔ για τα οφέλη της φιλοσοφίας δεν έχουν επιστημονική βάση, μεμονωμένες
πρακτικές της έχουν θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη του παιδιού. Από την άλλη,
όμως, φάνηκε ότι η έμφαση που η ΓΔ μοιάζει να δίνει στην αποκλειστική και
μακρόχρονη αφοσίωση της μητέρας στις ανάγκες του παιδιού χωρίς την ισότιμη
πατρική εμπλοκή ενδέχεται να έχει αρνητικές επιδράσεις στην ψυχοσυναισθηματική
ανάπτυξη του παιδιού, στην ψυχική υγεία της μητέρας και την οικογενειακή ισορροπία.
Παράλληλα, αναγνωρίζοντας ότι η γονεϊκή εμπειρία της ΓΔ ενδέχεται να
διαφοροποιείται από πολιτισμικό πλαίσιο σε πολιτισμικό πλαίσιο, πραγματοποιήθηκε
παρουσίαση των χαρακτηριστικών της ελληνικής οικογένειας, τονίζοντας την
ασύμμετρη επιβάρυνση της μητέρας με την ανατροφή των παιδιών σε σύγκριση με τον
πατέρα. Ωστόσο, τα εμπειρικά δεδομένα αναφορικά με τη ΓΔ και τις επιδράσεις της
είναι περιορισμένα διεθνώς και ειδικότερα στα ελληνικά δεδομένα καθιστώντας
αδύνατη τη διεξαγωγή συμπερασμάτων. Σκοπός της διδακτορικής διατριβής ήταν να
διερευνήσει τη γονεϊκή εμπειρία ανατροφής παιδιών σύμφωνα με τη ΓΔ καθώς και τις
πιθανές επιδράσεις αυτού του τρόπου ανατροφής στην ψυχική υγεία των μελών της
οικογένειας και τις μεταξύ τους σχέσεις με τη χρήση μεικτής μεθοδολογίας. Το ποιοτικό
σκέλος της διατριβής αφορούσε τη βιωμένη εμπειρία 12 μητέρων, 11 πατέρων και ενός
πατριού που μεγαλώνουν τα παιδιά τους σύμφωνα με τη ΓΔ και επικεντρώθηκε στο πώς
οι γονείς νοηματοδοτούν τη φιλοσοφία και τις πρακτικές της. Χρησιμοποιήθηκε η
Ερμηνευτική Φαινομενολογική Ανάλυση (ΕΦΑ) ημι-δομημένων συνεντεύξεων, η
οποία οδήγησε στην ανάδυση επτά κύριων θεματικών για τις μητέρες και έξι για τους
πατέρες. Οι πέντε πρώτες ήταν ίδιες και για τα δύο φύλα: 1) Γνωριμία με τη θεωρία και
τις πρακτικές της ΓΔ, 2) Χαρακτηριστικά του τρόπου ανατροφής, 3) Δυναμική του
ζεύγους γονέων ως προς την ανατροφή των παιδιών, 4) Επιδράσεις του τρόπου
ανατροφής, 5) Αναζητώντας τη ισορροπία. Η έκτη θεματική για τις μητέρες είχε τίτλο
«Διαδρομές από τα βιώματα της παιδικής ηλικίας στη γονεϊκότητα» και για τους
πατέρες «Προς τη διαφοροποίηση από την οικογένεια καταγωγής». Η έβδομη θεματική
που αναδύθηκε από τη συνέντευξη των μητέρων είχε τίτλο «Η ΓΔ ως μέσο μητρικής
ενδυνάμωσης». Η συζήτηση της ΕΦΑ αναδεικνύει την ύπαρξη ενός μοτίβου
αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα ζευγάρια γονέων ως προς την ανατροφή των παιδιών
τους, με τις μητέρες να αφοσιώνονται απόλυτα στις παιδικές ανάγκες αναλαμβάνοντας
τον ρόλο του πρωταρχικού προσώπου φροντίδας και της «αρχηγού» στην ανατροφή,
εν αντιθέσει με τους πατέρες, οι οποίοι φάνηκε να έχουν ένα ρεπερτόριο ως προς τον
βαθμό συμμετοχής και εμπλοκής τους με τη γονεϊκότητα. Στα πλαίσια αυτού του
τρόπου ανατροφής μία ποικιλία θετικών και αρνητικών επιδράσεων στα μέλη της
οικογένειας αναδύθηκαν, με προεξέχουσες την επιβάρυνση της μητρικής ψυχικής
υγείας και τη συντροφική αποστασιοποίηση. Συζητήθηκαν οι συσχετίσεις αυτών των
ευρημάτων με τις ουσιοκρατικές και παιδοκεντρικές στάσεις της ιδεολογίας εντατικής
μητρότητας. Επίσης, οι συνεντεύξεις των συμμετεχόντων/ουσών, κυρίως των μητέρων,
ανέδειξαν ότι η επιλογή της ΓΔ ως τρόπου ανατροφής των παιδιών τους συνδέεται με
δυσμενή βιώματα της παιδικής τους ηλικίας και νοηματοδοτείται σαν μία
επανορθωτική εμπειρία. Το ποσοτικό σκέλος της διατριβής είχε σκοπό να επιβεβαιώσει
και να διευρύνει ευρήματα της ΕΦΑ πραγματοποιώντας συγκρίσεις ανάμεσα σε
μητέρες που ακολουθούν τη ΓΔ στην ανατροφή των παιδιών τους και σε μητέρες που
δεν την ακολουθούν. Ερωτηματολόγια τα οποία αφορούσαν τις πρακτικές και στάσεις
της ΓΔ, τις στάσεις εντατικής γονεϊκότητας, το γονεϊκό στρες και την ποιότητα ζωής
χορηγήθηκαν σε μητέρες (Ν=650) μέσα από ομάδες και σελίδες στο Facebook
σχετικών με τη γονεϊκότητα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η μοναδική διαφορά
ανάμεσα στις μητέρες που ακολουθούν τη ΓΔ και σε αυτές που δεν την ακολουθούν
αφορά την μεγαλύτερη διάρκεια εφαρμογής των πρακτικών της ΓΔ και τον υψηλότερο
βαθμό συμφωνίας με τις στάσεις της ΓΔ ως προς την ανταπόκριση στις παιδικές
ανάγκες. Ωστόσο, δεν υπήρξε διαφορά ανάμεσα στις δύο ομάδες μητέρων ως προς τον
βαθμό συμφωνίας με τις στάσεις εντατικής γονεϊκότητας και τα επίπεδα ψυχικής
υγείας. Ανάμεσα στους κύριους παράγοντες που φάνηκε να επιβαρύνουν τη μητρική
ψυχική υγεία ήταν ο υψηλός βαθμός συμφωνίας με την ουσιοκρατική διάσταση της
ιδεολογίας εντατικής μητρότητας. Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν ότι εφόσον δεν
είναι μόνο η μητέρα που επωμίζεται το βάρος της ανατροφής και της φροντίδας των
παιδιών (στα πλαίσια της λογικής ότι αποτελεί το πιο κατάλληλο πρόσωπο για την
πρωταρχική φροντίδα του παιδιού), η ΓΔ δεν μοιάζει να επηρεάζει αρνητικά τη μητρική
ψυχική υγεία. Η συζήτηση υπογραμμίζει τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του δείγματος
και φέρνει στο προσκήνιο τη σημασία της έμφυλης ισότητας στην ανατροφή των παιδιών για την ψυχική υγεία της μητέρας και την οικογενειακή ισορροπία.
Λέξεις-κλειδιά:
Attachment Parenting, Intensive Mothering Ideology, Maternal Mental Health, Family Balance, Mixed Methods, Interpretative Phenomenological Analysis
