Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Ευμορφία Κούκια, Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Μαρίνα Οικονόμου, Καθηγήτρια, Τμήμα Ιατρικής, ΕΚΠΑ
Χρυσούλα Νταφογιάννη, Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΠΑΔΑ
Μιχαήλ Χατζούλης, Αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνος Κοντοάγγελος, Επίκουρος καθηγητής, Τμήμα Ιατρικής, ΕΚΠΑ
Βενετία Βελονάκη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Πολυξένη Μαγγούλια, Επίκουρη καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Ο ορισμός του στιγματισμού, χρησιμοποιείται για να αναδείξει πως τα
στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και η ετικετοποίηση, εξαιτίας ενός συγκεκριμένου
χαρακτηριστικού, οδηγούν ορισμένες κατηγορίες ατόμων, στο περιθώριο. Παρόλη την
πρόοδο της επιστήμης και την εξέλιξη της κοινωνίας, το στίγμα, η περιθωριοποίηση και ο
κοινωνικός αποκλεισμός εξακολουθούν να υφίστανται σαν φαινόμενα μέχρι τις μέρες μας. Οι
ψυχικές νόσοι είναι συνυφασμένες με έννοιες όπως η αναπηρία, η επιθετικότητα και η
επικινδυνότητα. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται αυθαίρετες εκτιμήσεις οι οποίες
καλλιεργούν προκαταλήψεις και στερεότυπα και εν τέλει στιγματίζουν τα άτομα. Το στίγμα
της ψυχικής νόσου διακρίνεται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη, αναφέρεται στο δημόσιο και
κοινωνικό στίγμα, από πλευράς του κοινωνικού συνόλου απέναντι στα άτομα με ψυχική
ασθένεια. Η δεύτερη, αφορά στο αυτοστίγμα, δηλαδή στα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις
και τις διακρίσεις που βιώνουν και εσωτερικεύουν τα ίδια τα άτομα με κάποια ψυχική νόσο.
Υψηλά επίπεδα αυτοστιγματισμού σχετίζονται με χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης,
λειτουργικότητας και ποιότητας ζωής συνολικά. Επίσης, δυσχεραίνουν την συμμόρφωση στη
θεραπεία, την επαγγελματική αποκατάσταση, την αυτόνομη διαβίωση και την
κοινωνικοποίηση. Η έλλειψη γνώσεων και η αδυναμία κατανόησης της ψυχική νόσου είναι
μερικά από τα χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στη διαιώνιση του στιγματισμού και των
συνεπειών του.
Σκοπός: Ο κύριος σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της συσχέτισης του
αυτοστιγματισμού των επιπέδων λειτουργικότητας και αυτοφροντίδας με τις στάσεις, τις
αντιλήψεις και την επιθυμία ή όχι για κοινωνική απόσταση απέναντι σε άλλα άτομα με
ψυχικές νόσους. Οι επιμέρους στόχοι ήταν:1. Διερεύνηση των απόψεων και των στάσεων
των ψυχικά ασθενών σε σχέση με άλλους ασθενείς με ίδιο ή παρόμοιο πρόβλημα ψυχικής
υγείας μέσω της κοινωνικής απόστασης. 2. Συσχέτιση των δημογραφικών χαρακτηριστικών
των συμμετεχόντων, με το επίπεδο λειτουργικότητας με το εσωτερικευμένο στίγμα, τον
στιγματισμό απέναντι σε άλλους ψυχικά ασθενείς και την κοινωνική απόσταση. 3. Τη
διερεύνηση του αυτοστιγματισμού, της λειτουργικότητας και της ψυχιατρικής διάγνωσης με
τις ενέργειες αυτοφροντίδας των ψυχικά ασθενών.
Μέθοδος: Ο πληθυσμός στόχος της μελέτης ήταν άτομα με ψυχική νόσο, απουσία ενεργού
ψυχοπαθολογίας και μέσο όρο ηλικίας 48.2 έτη, σε τρία Ψυχιατρικά δημόσια νοσοκομεία της
Αττικής και στις μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης τους. Στο Αιγινήτειο N= 66,
Δαφνί Ν=49 και Δρομοκαΐτειο Ν=49. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν το
ερωτηματολόγιο δημογραφικών στοιχείων, η Κλίμακα αξιολόγησης της Αυτοφροντίδας –
Αναθεωρημένη (ASAS-R), η κλίμακα εκτίμησης του αυτοστιγματισμού (ISMI), η κλίμακα
της κοινωνικής απόστασης (SDS), τo ερωτηματολόγιο στάσεων απέναντι στη σοβαρή ψυχική
νόσο (ASMI) και την κλίμακα αξιολόγησης της αναπηρίας WHODAS 2.0.
Αποτελέσματα: Μεγαλύτερο σκορ στη συνολική κλίμακα αναπηρίας, βρέθηκε να σχετίζεται
με περισσότερη έλλειψη ικανότητας αυτοφροντίδας. Λιγότερες στερεοτυπικές αντιλήψεις,
μεγαλύτερη αισιοδοξία και καλύτερη αντιμετώπιση των ψυχικών νόσων συνεπάγονταν
μεγαλύτερη δύναμη αυτοφροντίδας. Μεγαλύτερη επιθυμία για κοινωνική απόσταση, δηλαδή
λιγότερες προσωρινές και μόνιμες σχέσεις ή σχέσεις εμπιστοσύνης με άλλα άτομα με ψυχική
νόσο συνεπάγονταν και μικρότερη δύναμη και προσπάθεια αυτοφροντίδας. Το εργασιακό
προφίλ, ο αυτοστιγματισμός έχει σημαντική επίδραση στην κινητική ικανότητα. Επίσης,
όσοι ζούσαν μόνοι τους είχαν χειρότερη αντιμετώπιση της ψυχικής νόσου, συγκριτικά με
όσους ζούσαν με οικογένεια, φίλους ή σε δομές. Οι μεγαλύτερες διακρίσεις σχετίζονταν με
κατανόηση περισσότερων αρνητικών αντιλήψεων σχετικά με την ψυχική νόσο. Οι αυξημένες
στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετίζονται με μεγαλύτερη επιθυμία για απόσταση από σχέσεις
εμπιστοσύνης με άτομα με ψυχική νόσο.
Συμπεράσματα: Ο στιγματισμός και ο αυτοστιγματισμός αποτελούν αδιαμφισβήτητους
παράγοντες μειωμένης λειτουργικότητας και αυτοφροντίδας για τα άτομα που
αντιμετωπίζουν ψυχικές δυσκολίες. Όπως φάνηκε όμως και από την παρούσα μελέτη, ο
αντίκτυπος της νόσου και του στιγματισμού, οδηγεί τα άτομα στο να αναπαράγουν αρνητικές
στάσεις και αντιλήψεις για άλλα άτομα με την ίδια ή διαφορετική ψυχιατρική διαγνωστική
κατηγορία, διαιωνίζοντας το φαύλο κύκλου της αναπαραγωγής του κοινωνικού αποκλεισμού.
Οι αρνητικές στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στην ψυχική νόσο, όπως και η επιθυμία για
κοινωνική απόσταση, από τα ίδια τα άτομα με ψυχιατρική διάγνωση παρατηρήθηκε σε
περιπτώσεις που υπήρξε χαμηλή λειτουργικότητα και αυξημένο εσωτερικευμένο στίγμα.
Ακόμη και για τα ίδια τα άτομα που με τη διάγνωση της σχιζοφρένειας, φαίνεται να
αναπαράγουν την εικόνα ενός ανίκανου, ανάξιου και μη έμπιστου ατόμου, το οποίο δεν έχει
δυνατότητες ανάκαμψης και σε πολλές περιπτώσεις ενός ατόμου ιδιαίτερα επικίνδυνου για
τους υπόλοιπους. Τα ελλείμματα αυτά έρχονται ως απότοκο της μη εμπερίεξης από το
κοινωνικό πλαίσιο και της ελλιπούς ψυχοεκπαίδευσης των ατόμων αυτών σχετικά με την
ασθένεια και την αντιμετώπισης της.
Λέξεις-κλειδιά:
Στίγμα, Αυτόστιγματισμός, Ψυχική νόσος, Αυτοφροντίδα, Λειτουργικότητα, Κοινωνική απόσταση
