Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
ΡΑΠΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Αναπλ. Καθηγητής Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας
ΓΑΓΑΝΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Αναπλ. Καθηγητής Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας (16ος-18ος αι.)
ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Αναπλ. Καθηγήτρια Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας
Περίληψη:
Η ψυχιατρική επιστήμη θα γεννηθεί στο ιστορικό πλαίσιο της γαλλικής επανάστασης, που θέτοντας ζητήματα ελευθερίας και ισότητας, προπάντων δε ζητήματα δικαιωμάτων του ατόμου και ορίων της ελευθερίας του, αλλάζει σε βάθος τη μέχρι τότε υπάρχουσα αντίληψη περί ατόμου. Ο/η «τρελός/ή» παύει να αντιμετωπίζεται ως ένα άλογο ον που εξαιτίας αυτής του της κατάστασης, πλησιάζει περισσότερο στο ζώο παρά στον άνθρωπο, και περιγράφεται πλέον από τους πρώιμους γάλλους ψυχιάτρους-aliénistes-θεραπευτές, ως «ψυχικά αλλοτριωμένος», που χρήζει και έχει ελπίδα θεραπείας. Στην παρούσα εργασία γίνεται προσπάθεια παρακολούθησης της εξέλιξης της ψυχιατρικοποίησης της γαλλικής κοινωνίας από το τέλος του 18ου και καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Επιπλέον χρησιμοποιώντας ως αναλυτικό εργαλείο το φύλο στο μεγαλύτερο μέρος της, διερευνάται η κατασκευή ενός πατερναλιστικού ψυχιατρικού λόγου που καθιερώθηκε τότε, βοηθώντας να εδραιωθεί μια προκατάληψη που θεωρεί συχνά, ακόμα και μέχρι σήμερα, την κάθε γυναίκα ως εν δυνάμει τρελή.
Στο πρώτο κεφάλαιο, επιχειρείται μια σύντομη αναδρομή στις θεραπείες της τρέλας πριν την εμφάνιση της νεώτερης ψυχιατρικής, εξετάζονται οι σχέσεις της με τις συγγενείς επιστήμες της νευρολογίας και της φρενολογίας, αναζητείται το φιλοσοφικό της υπόβαθρο μέσα από την ανάλυση της ονοματοθεσίας της και ερευνάται ο τρόπος κατασκευής της ψυχιατρικής αυθεντίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται ο γαλλικός νόμος-πρότυπο του 1838, που επηρέασε όλη την Ευρώπη, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο ενός «ηθικού ψυχιατρικού πολιτισμού» που διαρκώς επεκτεινόταν, εισβάλοντας μέχρι και την ποινική δικαιοσύνη. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται η θεωρία του εκφυλισμού, που επηρέασε την επιστημονική σκέψη και τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις γενικότερα, προαναγγέλλοντας ουσιαστικά την εγκληματική ανθρωπολογία και την ευγονική. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται η γυναίκα και το αδιέξοδο της αστικής τάξης ως προς τη σεξουαλικότητά της, η οποία και την καθιστά «αναφομοίωτο ψυχιατρικό υποκείμενο». Εξετάζεται επίσης ο θεσμός του ασύλου και η ζωή σε αυτό μέσα από το παράδειγμα έγκλειστων γυναικών και την εφαρμογή της «ηθικής θεραπείας», που καταλήγει να γίνει θεραπεία της ηθικής. Στο πέμπτο κεφάλαιο μέσα από τα παραδείγματα δύο «κοινωνικά απροσάρμοστων», που εγκλείονται ως τρελοί, ερευνάται η ψυχιατρική αυθαιρεσία, οι παράνομοι εγκλεισμοί, η θέση της ψυχιατρικής απέναντι στις επαναστάσεις και ο συχνός εναγκαλισμός της με την πολιτική. Στο έκτο κεφάλαιο ερευνώνται η αλληλεπίδραση ψυχιατρικής και διανόησης, καθώς και οι πειραματισμοί των πρώιμων γάλλων ψυχίατρων του 19ου αιώνα που αποσκοπούσαν, εκτός από την κατανόηση των αιτιών της τρέλας και τη θεραπεία της, στην «ανακάλυψη» των ορίων του ανθρώπινου ψυχισμού και της πιθανής σχέσης μεταξύ μεγαλοφυΐας και τρέλας. Στον επίλογο τέλος επιχειρείται η σύνοψη κάποιων συμπερασμάτων από όλα τα παραπάνω.
Λέξεις-κλειδιά:
ειδικός γιατρός, θεραπευτής, ψυχικά αλλοτριωμένος/η, ψυχίατρος
