Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Καμπερίδου Ειρήνη (Επιβλέπουσα)
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας: Κοινωνικό Φύλο και Αθλητισμός
Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού - Ε.Κ.Π.Α.
Πατσαντάρας Νικόλαος
Αναπληρωτής Καθηγητής Αθλητικής Κοινωνιολογίας
Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού - Ε.Κ.Π.Α.
Νικηταράς Νικήτας
Καθηγητής Άσκηση για Όλους
Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού - Ε.Κ.Π.Α.
Περίληψη:
Η μελέτη αυτή διερευνά το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ), στο παράδειγμα αθλητών/τριών με κινητικές αναπηρίες και επιδιώκει να κατανοήσει και να εξηγήσει, τον ρόλο που ενδεχομένως διαδραματίζει ο Αθλητισμός στην κοινωνικοποίηση και την κοινωνική τους ενσωμάτωση/ένταξη. Κατόπιν μιας ενδελεχούς βιβλιογραφικής αναζήτησης, διαπιστώσαμε ότι τα ερευνητικά δεδομένα επ’ αυτού του ζητήματος και για αυτή την κοινωνική κατηγορία των ΑμΕΑ είναι ελάχιστα (Kamberidou, Bonias & Patsantaras, 2019). Ο κοινωνικός αποκλεισμός εμφανίζεται στο κοινωνικό πεδίο, ως ένα σύνθετο ζήτημα και συνδέεται πρωτογενώς με καταστάσεις φτώχειας και ανεργίας. Επίσης περίπλοκο, πολυσύνθετο και πολυσχιδές εμφανίζεται, γενικά στις κοινωνικές επιστήμες και το ζήτημα της ενσωμάτωσης (Kamberidou, 2019; Καμπερίδου, 2012; Patsantaras, 2019; Πατσανταρας, 2015). Λαμβάνοντας υπόψη αυτό το δεδομένο και χρησιμοποιώντας συμπληρωματικά κοινωνιολογικές θεωρίες περί ενσωμάτωσης (κυρίως φαινομενολογικές και κριτικές θεωρητικές προσεγγίσεις) η έρευνα επικεντρώνεται στην αθλητική δραστηριότητα, η οποία χαρακτηρίζεται από πολλές εμπειρικές και θεωρητικές μελέτες, ως εξαιρετικό μέσον για την ενσωμάτωση ανθρώπων, με ποικιλότροπα φυσικά-βιολογικά, κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, σε κοινωνικές ομάδες, οργανισμούς και σε ευρύτερα κοινωνικά σύνολα (Καμπερίδου 2012; Patsantaras 2019, 2013). Μεθοδολογία: Η έρευνα μας πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ποιοτικής μεθοδολογίας δίνοντας έμφαση, αφ’ ενός στην ερμηνεία, την κατανόηση και την εξήγηση του φαινομένου του κοινωνικού αποκλεισμού των ΑμΕΑ και την αποκάλυψη των αιτιακών σχέσεων που λειτουργούν καταλυτικά στην εμφάνισή του και αφετέρου στο ρόλο της αθλητικής δραστηριότητας αναφορικά με τις δυνατότητες άμβλυνσης αυτού του φαινομένου. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 20 καταξιωμένοι αθλητές/τριες με κινητικές αναπηρίες (Παραολυμπιονίκες και Παγκόσμιοι Πρωταθλητές). Με την χρήση ημιδομημένων συνεντεύξεων (αφήγηση, ανάλυση, ερμηνεία και αναστοχασμός) προσεγγίζουμε το ερευνητικό μας ερώτημα σε μια ποιοτική προοπτική, έτσι ώστε να αποκαλυφθούν οι πιθανές εξηγήσεις του, μέσα από την βιωματική αθλητική και ευρύτερα κοινωνική εμπειρία των ίδιων των εμπλεκόμενων. Στις προοπτικές αυτές, ο κεντρικός στόχος αυτής της έρευνας είναι να διερευνήσει εάν και σε ποιο βαθμό η αθλητική συμμετοχή συμβάλλει στην κοινωνική τους ενσωμάτωση/ένταξη. Η ανάλυση των δεδομένων μας πραγματοποιείται σε αντιστοιχία με το διεθνή διάλογο περί κοινωνικού αποκλεισμού και του 'κοινωνικού πόνου', όπως αυτός προκύπτει στις προοπτικές της παγκοσμιοποίησης και ειδικότερα στις προοπτικές περί κοινωνικής ενσωμάτωσης. Ακολούθως επικεντρωνόμαστε στον Αθλητισμό και στην ανάλυση των ευρωπαϊκών, εθνικών και τοπικών νομοθεσιών και πολιτικών για την κοινωνική ενσωμάτωση των ΑμΕΑ, δια της συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες. Αναλυτικότερα, πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με 20 παραολυμπιονίκες και παγκόσμιους πρωταθλητές/τριες με κινητικές αναπηρίες (14 αθλητές, 6 αθλήτριες). Η ερευνητική διαδικασία των συνεντεύξεων διεξήχθη από Οκτώβριο 2017 μέχρι Μάρτιο 2018 (διάστημα 5 μηνών). Αρχικά προηγήθηκε πιλοτική έρευνα (με 7 Παραολυμπιονίκες και Παγκόσμιους Πρωταθλητές ηλικίας 18-55 ετών), μέσα από την οποία αξιολογήθηκαν οι απαντήσεις, οι οποίες προσαρμόστηκαν στη διεξαγωγή της βασικής έρευνας το δείγμα της οποίας αποτέλεσαν 13 αθλητές/τριες με κινητική αναπηρία (18-55 ετών). Έτσι το συνολικό δείγμα της έρευνας ήταν 20 αθλητές/τριες, Παραολυμπιονίκες και Παγκόσμιοι Πρωταθλητές. Η πιλοτική έρευνα λειτούργησε υποστηρικτικά για τη βασική έρευνα• ενώ δεν χρειάστηκε να προσθέσουμε ούτε και αφαιρέσουμε ερωτήσεις. Συμπερασματικές απόψεις: Η ισχυρή πλειοψηφία των συμμετεχόντων επισημαίνει ότι υφίσταται κοινωνικό αποκλεισμό λόγω αναπηρίας. Όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα υπογραμμίζουν το σημαντικό ρόλο και την τεράστια συμβολή του Αθλητισμού στην κοινωνική τους ενσωμάτωση. Ο Αθλητισμός σύμφωνα με τα ερευνητικά αποτελέσματα δίνει ‘νόημα στη ζωή τους’. Ανάλογα με το επίπεδο συμμετοχής στην αθλητική δραστηριότητα—επίπεδο αγώνων, απλή συμμετοχή— προκύπτουν με διακυμάνσεις και αντίστοιχα κοινωνικά και ψυχολογικά οφέλη για τα ΑμΕΑ. Τα αποτελέσματα της έρευνας τεκμηριώνουν— συμπλέοντας με τα δεδομένα του διεθνούς διαλόγου—ότι ο Αθλητισμός, το οικογενειακό περιβάλλον και οι φίλοι αποτελούν σημαντικούς φορείς κοινωνικής ενσωμάτωση. Ωστόσο, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και απαιτεί περαιτέρω εξατομικευμένη μελέτη: ο κοινωνικός αποκλεισμός και ο κοινωνικός πόνος βιώνεται διαφορετικά από άτομο σε άτομο σε αντιστοιχία με ποικιλότροπες ατομικές (επίπεδο αναπηρίας), οικογενειακές, πολιτισμικές και ευρύτερα κοινωνικές παραμέτρους.
Λέξεις-κλειδιά:
Κοινωνικός αποκλεισμός, Κοινωνικός πόνος, Κοινωνικός δεσμός, Αθλητισμός, Παγκοσμιοποίηση, Κοινωνική ενσωμάτωση, Άτομα με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ), Προσαρμοσμένος αθλητισμός.
