Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ,ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΘΛΟΠΑΙΔΙΩΝ(ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΣΗ), ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
Περίληψη:
Η εξάντληση στον αθλητισμό είναι ένα σημαντικό αντικείμενο προς έρευνα καθώς
είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την διατήρηση της ψυχικής υγείας ενός ατόμου.
Τα τελευταία χρόνια πολλοί μελετητές (Dale and Weinberg, Goodger, Caccese,
Mayerberg κ.α.) εστίασαν τις έρευνες τους σε αθλητές και κυρίως προπονητές καθώς
το συναισθηματικό και σωματικό στρες των τελευταίων επιδέχεται επιπτώσεων στην
απόδοση τω αθλητών.
Η έννοια της εξουθένωσης (burnout) με την ευρύτερη σημασία του όρου αναφέρεται
σε ένα πολυδιάστατο σύνδρομο με κύριο χαρακτηριστικό την συναισθηματική
εξάντληση, την απροσωποποίηση και τη μειωμένη προσωπική επιτυχία (Maslach)
και διαφαίνεται να έχει εκτενή αναφορά σε ψυχολογικό και κοινωνιολογικό επίπεδο.
Κύρια χαρακτηριστικά των επαγγελμάτων όπου παρατηρείται είναι οι αγχωτικές
περίοδοι και οι εκτεταμένες διαπροσωπικές σχέσεις.
Σημαντική είναι η τοποθέτηση της εξουθένωσης στο αθλητικό περιβάλλον στο
πλαίσιο ενός γνωστικού-συναισθηματικού μοντέλου (Smith) καθώς και οι εξωτερικοί
στρεσογόνοι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτή (Fletcher και Fletcher).
Οι μεμονωμένοι παράγοντες της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι αυτοί που
περιλαμβάνουν δημογραφικά στοιχεία, προσωπικότητα και γνωστική εκτίμηση και
θεωρούνται: η ηλικία, η εργασιακή εμπειρία, το φύλο, το κίνητρο, η προπονητική
συμπεριφορά και προσωπικότητα, η κοινωνική υποστήριξη, δικαιοσύνη και
δέσμευση. Οι παράγοντες κατάστασης είναι αυτοί που περιγράφουν οργανωτικές και
περιβαλλοντικές μεταβλητές και θεωρούνται: το άθλημα και η μορφή απασχόλησης.
Τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης μπορεί να είναι είτε ψυχολογικά
είτε φυσιολογικά. Η έγκυρη παρατήρηση τους μπορεί να οδηγήσει στην έγκαιρη
ανίχνευση πιθανής εξάντλησης και κατ’ επέκταση στην έγκαιρη θεραπεία της. Ο
Kahill ομαδοποιεί τα συμπτώματα αυτά σε τέσσερις κατηγορίες: την σωματική, την
συναισθηματική, τη συμπεριφορική και τη διαπροσωπική και συνοψίζει τις αρνητικές
στάσεις που αναπτύσσονται απέναντι σε πελάτες, εργασία, τον εαυτό μας και εν γένει
τη ζωή.
Η εξουθένωση στον τομέα των σπορ είναι γεγονός καθώς οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν
ότι οι αθλητικές καταστάσεις έχουν κοινά χαρακτηριστικά ταυτοποιημένα στην
βιβλιογραφία με την εξουθένωση. Η εξάντληση είναι αρκετά σχετική με τον
αθλητισμό καθώς έχει ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη/απόσυρση από τη συμμετοχή
(Pargman).
H εξουδετέρωση στην αθλητική ψυχολογία αφορά κυρίως αθλητές και
καθηγητές/προπονητές. Οι προπονητές μάλιστα φαίνεται να είναι πρωταρχικοί
υποψήφιοι για εξάντληση αφού είναι πιο αφοσιωμένοι/επενδυμένοι, προσπαθούν για
την αριστεία και συχνά συγκριτικά με αυτά που δίνουν παίρνουν πολύ λίγα ως
αντάλλαγμα. Το άγχος που βιώνουν έχει επιπτώσεις τόσο στη σωματική όσο και στην
ψυχική τους υγεία και η πρόληψη του είναι υψίστης σημασίας.
Οι επιστήμονες σχετικά με την μελέτη της ψυχολογίας στοχεύουν στην ανάπτυξη
θεωρητικών μοντέλων. Ο Fletcher και οι συνεργάτες του ανέπτυξαν ένα μεταμοντέλο στρες, συναισθημάτων και επιδόσεων σχετικά με τις θεωρητικές σχέσεις
μεταξύ βασικών διαδικασιών, συντονιστών και συνέπειες διαδικασίας άγχους, το
οποίο χωρίζεται σε τρία στάδια: την προσαρμογή προσώπου/περιβάλλοντος, την
προσαρμογή συναισθήματος/ απόδοσης και την αντιμετώπιση/συνολικό αποτέλεσμα.
Ενώ αναγνωρίζεται το άγχος στην ζωή των προπονητών οι έρευνες επικεντρώνονται
στα αίτια. Οι απαιτήσεις που βιώνουν οι σύγχρονοι προπονητές προέρχονται κυρίως
από αλληλεπιδράσεις με άλλους, από τα καθήκοντα καθοδήγησης και
αποτελεσμάτων. Σε προπονητές υψηλότερου επιπέδου ανταγωνιστικού αθλητισμού
προέκυψε ότι οι οργανωτικοί στρεσογόνοι παράγοντες είναι κυρίως οι απαιτήσεις των
αθλητικών οργανισμών στους οποίους λειτουργούν.
Σημαντική επίσης είναι και η αξιολόγηση των απαιτήσεων από τους προπονητές και
το πως ανταποκρίνονται σε αυτές. Στη βιβλιογραφία του στρες διακρίνονται τέσσερις
κατηγορίες απόκρισης: η γνωστική, η συναισθηματική, η φυσιολογική και η
συμπεριφορική. Σαφέστατα το άγχος έχει επιδράσεις και στην ευημερία/απόδοση των
προπονητών.
Σχετικά με την διαδικασία αντιμετώπισης και τις στρατηγικές που ακολουθούνται, οι
προπονητές σε αθλητικά πλαίσια συμπεριφέρονται με στρατηγικό τρόπο για να
αντιμετωπίσουν τις εμπειρίες άγχους τους. Οι στρατηγικές τους μπορούν να
ταξινομηθούν ως επικεντρωμένες στο πρόβλημα ή εστιασμένες στο συναίσθημα.
Επιπλέον λογικό είναι όλοι οι προπονητές να μην ανταποκρίνονται στο άγχος με τον
ίδιο τρόπο. Σημαντική είναι η δομή της προσωπικότητας, της σκληρότητας και του
άγχους που μπορεί να τη χαρακτηρίζει. Ισχυρός προστατευτικός παράγοντας για τους
προπονητές αναγνωρίζεται η κοινωνική υποστήριξη. Άλλοι παράγοντες είναι επίσης
η ηλικία, η εμπειρία και η σχέση με τον επικεφαλής προπονητή.
Τέλος λόγω της αξιοσημείωτης άνθισης του μπάσκετ τις τελευταίες δεκαετίες και της
πίεσης για νίκη σύμφωνα με έρευνές που διενεργήθηκαν προκύπτει ότι οι προπονητές
του μπάσκετ παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα εξουθένωσης συγκριτικά με
προπονητές άλλων αθλημάτων
