Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
ΚΟΥΤΣΟΥΚΗ ΔΗΜΗΤΡΑ, Καθηγήτρια, ΣΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ
ΑΣΩΝΙΤΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, Μέλος ΕΔΙΠ, ΣΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Στο πλαίσιο αυτής της μελέτης έγινε ανασκόπηση της ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας με σκοπό να διερευνηθεί κατά πόσο τα άτομα με αυτισμό ή Asperger συμμετέχουν ενεργά στον επαγγελματικό στίβο, ποιά είναι τα πιθανά εμπόδια που αντιμετωπίζουν στον χώρο εργασίας τους και τι είδους λύσεις προτείνονται προκειμένου να ξεπεραστούν. Ο όρος αυτισμός αφορά στο φάσμα σοβαρών νευροψυχιατρικών καταστάσεων, που οφείλονται σε δυσλειτουργία του εγκεφάλου, διαρκούν ολόκληρη τη ζωή και είναι ο κύριος εκπρόσωπος των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών. Όσον αφορά στο Asperger είναι μια ισόβια διαταραχή που επηρεάζει το πώς το άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο, επεξεργάζεται τις πληροφορίες που λαμβάνει και αλληλεπιδρά με άλλα άτομα.
Το ποσοστό των ατόμων με αυτισμό ή Asperger που εργάζεται είναι πολύ μικρό, παρά τη θέληση των ίδιων των ατόμων και των οικογενειών τους για επαγγελματική αποκατάσταση και ανεξαρτητοποίηση. Υπάρχουν ποικίλα ζητήματα, τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν, προκειμένου τα άτομα με αυτισμό ή Asperger να μπορέσουν να συμμετέχουν ενεργά στον εργασιακό χώρο και να εξελιχθούν.
Επιπρόσθετα, στην παρούσα μελέτη θίγονται οι λόγοι αποχώρησης εξειδικευμένου προσωπικού που έχει ως στόχο την ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας κι έχει αναλάβει την κατάρτιση και την παροχή τεχνογνωσίας στα άτομα αυτά. Λόγοι που αφορούν στις συνθήκες εργασίας, τις ευκαιρίες ανέλιξης και το ύψος του μισθού τους. Τα επακόλουθα αυτής της αποχώρηση είναι η ανασφάλεια των γονιών και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα απέναντι στο κράτος πρόνοιας, η αύξηση του όγκου εργασίας για το υπόλοιπο προσωπικό και η μείωση του ηθικού του, καθώς και η αποθάρρυνση καταρτισμένων ατόμων να ενασχοληθούν με το συγκεκριμένο τομέα.
Επίσης, αποτυπώνονται οι διάφοροι τομείς απασχόλησης που μπορεί να αφορούν στην ανταγωνιστική απασχόληση, στην υποστηρικτική απασχόληση ή στην ειδική απασχόληση. Γίνεται αναφορά στα διάφορα είδη παρέμβασης και τα οφέλη τους που στόχο έχουν την ομαλή ένταξη των νέων με αυτισμό ή Άσπεργκερ στην κανονική αγορά εργασίας και την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Οι παρεμβάσεις αυτές σχετίζονται με τα κέντρα ημέρας, την υποστηριζόμενη εργασία, τα προστατευόμενα εργαστήρια, καθώς και την ανταγωνιστική ολοκληρωμένη απασχόληση. Σκοπός τους είναι η αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των ατόμων αυτών, καθώς και η παραμονή τους στο χώρο εργασίας -γεγονός που θα επιφέρει τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, την αύξηση της αυτοεκίμησης και της αυτοπεποίθησής τους, την ενίσχυση της οικονομικής τους ανεξαρτησίας.
Tα άτομα με αυτισμό ή Asperger διαθέτουν τα εφόδια, που απαιτούνται προκειμένου να είναι ανταγωνιστικοί στο χώρο εργασίας και να ανελιχθούν επαγγελματικά με την προϋπόθεση της κατάλληλης εκπαίδευσης και των απαραίτητων προσαρμογών του επαγγελματικού τους περιβάλλοντος. Μπορούν κάλλιστα να είναι αποτελεσματικοί επαγγελματίες στο χώρο εργασίας τους με δυνατότητες ανέλιξης, παρά τις δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν εξαιτίας των ιδιαίτερων προσωπικών τους χαρακτηριστικών. Αρκεί να υπάρξει η κατάλληλη εκπαίδευσή τους και το ανάλογο προσαρμοσμένο επαγγελματικό περιβάλλον, το οποίο θα αντιλαμβάνεται τις ανάγκες τους.
Η εργασία προσφέρει ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης, ανταμοιβής, συναισθηματικής ευχαρίστησης και ασφάλειας. Τα μέλη της κοινωνίας που εργάζονται, χαίρουν τον σεβασμό των υπολοίπων, θεωρούνται ενεργά και παραγωγικά μέλη της κοινωνίας, χαρακτηρίζονται απο αυτοπεποίθηση, δυναμισμό και ανεξαρτησία. Παρόλο που άτομα με αυτισμό ή Άσπεργκερ έχουν τα εφόδια να προοδεύσουν στον επαγγελματικό στίβο και να ανταπεξέλθουν στις εργασιακές τους υποχρεώσεις, παρατηρείται το φαινόμενο της ανεργίας ή η απορροφησή τους σε θέσεις εργασίας που δεν αποτελούν την άμεση προτίμησή τους. Έτσι, παρά τη θέληση τους δεν μπορούν βρουν εύκολα εργασία, προκειμένου να εξασφαλίσουν την ανεξαρτησία τους, την αυτόνομη διαβίωσή τους, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και των συμπτωμάτων της αναπηρίας τους, καθώς και το γνωστικό τους επίπεδο. Συνεπώς, βρίσκονται στη θέση να αντιμετωπίζουν την προοπτική της μακροχρόνιας ανεργίας ή της μερικής απασχόλησης με αποτέλεσμα να μην αισθάνονται ενεργά μέλη της κοινωνίαςβιώνοντας την προσωπική τους πρόοδο.
Τα άτομα με αυτισμό ή Άσπεργκερ καλούνται να αντιμετωπίσουν μια πληθώρα ζητημάτων που προκύπτουν πριν την πρόσληψή τους και κατά τη διάρκεια της εργασιακής τους πορείας, προκειμένου να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις και να παραμείνουν στο χώρο εργασίας τους. Τα ζητήματα πριν επέλθει η πρόσληψη αφορούν στη δυσκολία κατά τη πρώτη τηλεφωνική επαφή, την αποστολή βιογραφικού, καθώς και το κομμάτι των συνεντεύξεων. Ενώ οι μετέπειτα δυσκολίες αφορούν στο γεγονός, πως πράγματα που θεωρούνται δεδομένα για τον τυπικό πληθυσμό λόγω προηγούμενων εμπειριών, στα άτομα με αυτισμό ή Asperger πρέπει να εξηγηθούν και να διδαχθούν. Επίσης, καλούνται να αντιμετωπίσουν το άγχος τους, τις ξαφνικές αλλαγές, τον υπολογισμό του χρόνου, τα αρνητικά για κείνους ερεθίσματα του περιβάλλοτος, καθώς όλα αυτά δυσχεραίνουν το έργο τους κι ενδεχομένως οδηγούν σε ανεπιθύμητες προς όλους συμπεριφορές. Ακόμη, προβλήματα έγκεινται και στις ταυτόχρονες εργασίες που καλούνται να φέρουν εις πέρας, τις πολλαπλές οδηγίες που τους δίνονται και την διατήρηση της προσοχής τους. Τέλος, σημαντικό τροχοπέδη για τα άτομα με αυτισμό ή Άσπεργκερ αποτελεί το γεγονός των κοινωνικών τους περιορισμών που σαν αποτέλεσμα έχει τη δυσκολία αμοιβαίων κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, τη δυσκολία κατανόησης κοινωνικών πλαισίων και κανόνων, καθώς και μεταφορικών εννοιών.
Παρ’όλα αυτά, όμως, υπάρχουν δυνατότητες εξάλειψης των εμποδίων με τις ανάλογες πρακτικές, οι οποίες συνοψίζονται στην αξιολόγηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών αυτών των ατόμων και των προτιμήσεών τους με σκοπό την προσαρμογή του εργασιακού περιβάλοντος στις δικές τους ανάγκες, προκειμένου να μπορέσουν να εξελιχθούν επαγγελματικά. Αρχικά, ένα οργανωμένο πλάνο εργασίας και μια λίστα με οπτικοποιημένη την αλληλουχία των εργασιών που πρέπει να εκτελέσουν, τη συγκεκριμενοποίηση των στόχων, καθώς και τη μείωση όλων εκείνων των ερεθισμάτων που τους προκαλούν έντονη δυσφορία με αποτέλεσμα τη διάσπαση προσοχής, θα αποτελούσαν βοηθητικές μεθόδους στο να ολοκληρώσουν τα καθήκοντά τους. Τέλος, οι εργοδότες καθώς και όλο το έμψυχο προσωπικό θα πρέπει να λάβουν υπόψιν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών των ατόμων και να είναι πρόθυμοι να τα εντάξουν πραγματοποιώντας τις απαραίτητες προσαρμογές.
Ολοκληρώνοντας την βιβλιογραφική αυτή ανασκόπηση καταλήγουμε στο εξής συμπέρασμα: αν ένα προστατευμένο και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον σέβεται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ατόμων με αυτισμό ή Άσπεργκερ, εστιάζει σταδυνατά σημεία της προσωπικότητάς τους και στην εύρεση όλων των πιθανών λύσεων αντί στις αδυναμίες και στα λάθη, είναι βέβαιο πως θα επωφεληθεί τα μέγιστα από την εργασία και τον επαγγελματισμό αυτών των ατόμων, βοηθώντας τους να εξελιχθούν επαγγελματικά, να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους και να αντιμετωπίζονται ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας.
